İosip Broz Tito

İosip Broz Tito (serb-xorv. Јосип Броз, Josip Broz; Tito soyadı ilə əlaqəli partiya təxəllüsü (7 may 1892, Kumrovets, Xorvatiya və Slavoniya krallığı, Avstriya-Macarıstan – 4 may 1980, Lyublyana, Sloveniya Sosialist Respublikası, Yuqoslaviya SFR) — Yuqoslaviya inqilabçısı, siyasi, dövlət, hərbi və partiya xadimi, 1945-ci ildən 1980-ci ilə — ölümünə qədər Yuqoslaviyanın lideri. 1937-ci ilin dekabrından Yuqoslaviya Kommunist Partiyasına rəhbərlik etmişdir. 1966-cı ildən Yuqoslaviya Kommunistlər İttifaqqının sədri olmuşdur.

İosip Broz Tito 1965

---

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

---

A

• Avropanın ortasında müstəmləkələri yaradan Moskva idi, başqası deyil.

B

• Biz bir daha heç vaxt imkan verməyəcəyik ki, ayrı-ayrı şəxslər xalqın nəhəng mübarizəsinin bəhrələrindən istifadə etsinlər. Evimizi elə havalandıracağıq ki, bizim ümumi evimizi - azad, federativ Yuqoslaviyanı təqib etməməli olan üfunət iyi həmişəlik yox olsun.
• Biz demişik və həmişə deyəcəyik ki, biz xarici hərbi qüvvələrin müdaxiləsinə qarşıyıq. Bəs hansı daha az pis idi? Xaos, vətəndaş müharibəsi, əksinqilab və yeni dünya müharibəsi, yoxsa sovet qoşunlarının müdaxiləsi? ...Açıq deyirəm ki, birinci alternativ baş verə biləcək ən pis şey idi, ikincisi, sovet qoşunlarının müdaxiləsi isə zəruri şər idi.
• Biz xalqlarımızın qardaşlığı və birliyi üçün qan dənizi tökdük. Biz isə bu qardaşlığı, birliyi pozaraq heç kimə toxunmağa, “içdən qazmağa” icazə verməyəcəyik. Biz xalqımızın qardaşlığı, birliyi üçün qan dənizi tökmüşük. Ola bilməz ki, kimsə bizə daxildən diri-diri, rüsvay etsin, amma o qardaşlığı, birliyi pozsun.
• Biz yüz il sülh olacaq kimi işləməliyik, amma sabah müharibə olacaq kimi hazır olmalıyıq.
• Bizim qurbanlarımız dəhşətlidir. Əminliklə deyə bilərəm ki, dünyanın Yuqoslaviya qədər böyük miqyasda dağıdılmış ikinci hissəsi yoxdur. Düşmənlərimizdən silah-sursat almağa, paltarsız donmağa və dərmansız ölməyə məcbur olduğumuz bu mübarizədə hər onuncu Yuqoslav həlak olub. Buna baxmayaraq, nikbinliyimiz və inamımız özünü doğrultdu. Demokratiya ilə faşizm arasındakı bu qarşıdurmanın ən böyük qazancı ondadır ki, o, insanlıqda yaxşı olan hər şeyi bir yerə toplayıb. ABŞ, Sovet İttifaqı və Böyük Britaniyanın birliyi dünya xalqları üçün ən yaxşı təminatdır ki, nasistlərin törətdikləri dəhşətlər bir daha təkrarlanmayacaq.

Ə

• Ən çətin saatlarda, qaranlıq gecələrdə, bitib-tükənməyən sorğu-suallarda, qəddar tənhalıqda, sıx həbsxanada yaşadığımız günlərdə bütün bu ağrıların hədər getmədiyi, güclü və qüdrətli, nə qədər uzaqda olsa da, uğrunda mübarizə apardığımız bütün arzuların gerçəkləşdiyi bir dövlətin olması ümidi ilə həmişə dayaq olmuşuq. Bizim üçün əməyə hörmətin, sevginin, yoldaşlığın, namusun hökm sürdüyü zəhmətkeşlərin vətəni idi. 1934-cü ildə həbsxanadan çıxanda hər gecə gecə yarısı Moskva radiosunu dinləyəndə, Kreml qülləsindəki saatın saatları vurduğunu, “Beynəlxalq”ın həyəcanlı döyüntülərini eşidəndə o ölkənin gücünə necə də sevindim.

H

• Heç bir xalq demokratiyası ölkəsində bu ölkədəki qədər çox millət yoxdur. Yalnız Çexoslovakiyada iki qohum millət var, bəzi digər ölkələrdə isə yalnız azlıqlar var. Ona görə də bu xalq demokratiyası ölkələrində bizim burada məskunlaşmalı olduğumuz kimi ciddi problemlərin həllinə ehtiyac yox idi. Onlarda sosializmə gedən yol burada olduğundan daha az mürəkkəbdir. Onlarda əsas amil sinif məsələsidir, bizdə isə həm millət, həm də sinif məsələsidir. Millət məsələsini bu qədər dərindən həll edə bilməyimizin səbəbini ölkədəki bütün millətlərin iştirak etdiyi Qurtuluş Müharibəsi zamanı inqilabi yolla həll olunmağa başlamasında axtarmaq lazımdır. ki, hər bir milli qrup öz imkanlarına uyğun olaraq işğalçıdan azad olmaq üçün ümumi səylərə öz töhfəsini verirdi. Nə makedoniyalılar, nə də o vaxta qədər zülmə məruz qalan hər hansı digər milli qrup fərmanla öz milli azadlığını əldə etmədi. Əllərində tüfənglə milli azadlıqları uğrunda vuruşurdular. Kommunist Partiyasının rolu ilk növbədə, həmin mübarizəyə rəhbərlik etməsi idi, bu da müharibədən sonra milli məsələnin kommunistlərin müharibədən xeyli əvvəl və müharibə zamanı düşündüyü kimi qəti şəkildə həll olunacağına zəmanət idi. Kommunist Partiyasının bu baxımdan bu gün sosializm quruculuğu mərhələsində rolu müsbət milli amillərin ölkəmizdə sosializmin inkişafına əngəl deyil, stimul olmasından ibarətdir. Bu gün Kommunist Partiyasının rolu ondan ibarətdir ki, milli şovinizmin heç bir millətdə meydana çıxmaması və inkişaf etməməsi üçün diqqətli olmaq lazımdır. Kommunist partiyası həmişə çalışmalıdır və çalışır ki, millətçiliyin bütün mənfi hallarının aradan qalxması, insanların beynəlmiləlçilik ruhunda tərbiyə olunmasını təmin etsin. Millətçilik fenomenləri hansılardır? Onlardan bəziləri bunlardır: 1) Millətçiliyin bir çox digər mənfi xüsusiyyətlərindən qaynaqlanan milli eqoizm, məsələn: yadelli işğalı arzusu, başqa millətləri sıxışdırmaq istəyi, başqa millətlərə iqtisadi istismar etmək istəyi və s.; 2) milli nifrət, başqa xalqları aşağılamaq, onların tarixini, mədəniyyətini, elmi fəaliyyətini, elmi nailiyyətlərini aşağılamaq və s. kimi millətçiliyin bir çox digər mənfi xüsusiyyətlərinin mənbəyi olan milli-şovinizm; öz tarixlərində mənfi olan və marksist nöqteyi-nəzərimizdən mənfi hesab edilən hadisələrin tərənnümü. Və bu neqativ hallar nədir? İstila müharibələri, başqa xalqların tabe və zülmü, iqtisadi istismar, müstəmləkə əsarətinə çevrilmə və s. Bütün bunlar marksizm tərəfindən mənfi hesab edilir və pislənir. Keçmişin bütün bu hadisələri, doğrudur, izah oluna bilər, lakin bizim nöqteyi-nəzərimizdən onlara heç vaxt haqq qazandırmaq olmaz. Sosialist cəmiyyətində belə hadisələr yox olmalıdır və yox olacaq. Köhnə Yuqoslaviyada böyük serb kapitalist qruplaşmasının milli zülmü məzlum xalqların iqtisadi istismarını gücləndirmək demək idi. Bu, milli zülmdən əziyyət çəkən hər kəsin qaçılmaz taleyidir. Yeni, sosialist Yuqoslaviyada mövcud hüquq bərabərliyiçünki bütün millətlər bir milli qrupun digərinə iqtisadi istismar tətbiq etməsini qeyri-mümkün etmişdir. Çünki bu ölkədə bir milli qrupun digəri üzərində hegemonluğu artıq mövcud deyil. İstənilən belə hegemonluq istər-istəməz özü ilə bu və ya digər dərəcədə bu və ya digər formada iqtisadi istismarı da gətirməlidir; və bu, sosializmin söykəndiyi prinsiplərə zidd olardı. Yalnız iqtisadi, siyasi, mədəni və ümumbəşəri hüquq bərabərliyi cəmiyyətimizin bu böyük səylərində gücümüzü artırmağımıza imkan verə bilər.
  • Sloveniya İncəsənət və Elmlər Akademiyasında milli məsələ və sosial vətənpərvərlik nitqi ilə bağlı, 26 noyabr 1948-ci il, Lyublyana.
• Hitlerizm “dost və mehriban qonşu” deyil, Yuqoslaviya xalqlarının azadlığı və müstəqilliyinin amansız düşmənidir. Hitler köhnə Alman İmperiyasını dirildir və Kayzer Vilhelmin ideyalarını - "Şərqə hücum" siyasətini davam etdirərək - şərqə itələyir. Bu yol həm də Yuqoslaviyadan keçərək Egey dənizinə aparır. Bu işdə ona Dalmatiyanı özü üçün istəyən Mussolini kömək edir...

X

• Xalqlarımızın qardaşlığı və birliyi üçün qan dəryası tökmüşük. Və heç kimin bizə toxunmasına, bizi daxildən məhv etməsinə, bu qardaşlığı və birliyi məhv etməsinə icazə verməyəcəyik.
• Xarici hərbi birləşmələrin qanuni hökumətin dəvəti və icazəsi olmadan Çexoslovakiyaya daxil olması bizdə dərin narahatlıq yaratdı. Beləliklə, sosialist ölkələrindən birinin suverenliyi pozuldu və tapdalandı, dünyada sosializm və tərəqqi qüvvələrinə ciddi zərbə vuruldu.

İ

• İnsan hər şeydir. Əsas məqsədimiz insanların, hər bir fərdin və bütün cəmiyyətin həyatını ən qısa zamanda və ən humanist şəkildə yaxşılaşdırmaqdır. Biz təkid edirik ki, ən çətin şəraitdə belə, ilk növbədə, sosializm naminə mövcud olan insanın qayğısına qalsın. Bizim kodumuz fərqli deyil. Bizim əsas fiqurumuz gələn və nə insancasına döyüşlər edir, mədə müdrik, tək və oxunaqlıdır. Biz israrla və təzyiq altında sosializmi tərk etdiyimiz bir insan haqqında məkrli şəkildə düzgün bir şəkildə apardıq.

Q

• Qardaşlıq və birlik ancaq həqiqətən bərabər olanlar arasında ola bilər.

M

• Mən bilirdim ki, çox şey səhvdir... Mən çoxlu haqsızlıqların şahidi olmuşam... Amma o vaxt mənim inqilabi borcum Sovet İttifaqına qarşı yadplanetliləri tənqid etməmək və təbliğata kömək etməmək idi, çünki o zaman o, yeganə ölkə idi. Hesab etdim ki, o ölkəyə qarşı təbliğat aparılmamalıdır; Mənim vəzifəm öz ölkəmdə sosializm üçün təbliğat aparmaq idi.
• Mən iki əlifbası, üç dili, dörd dini və beş milləti olan, altı respublikada yaşayan, yeddi qonşu ilə əhatə olunmuş və səkkiz azlıqlarla kifayətlənmək məcburiyyətində qalan bir ölkəni idarə edirəm.

Ö

• Özünütənqid olmasa, mən də daxil olmaqla heç birimiz tam və tam inamdan istifadə etmək hüququnu iddia edə bilmərik. Bir növ etiraf kimi tənqid etmək, sonra yenidən günaha başlamaq kifayət deyil.

P

• Partiyada belə bir qayda var idi ki, ifşa olunmamaq üçün heç kim öz əsl adından istifadə edə bilməz. Məsələn, iş yoldaşımı həbs edib kimliyimi açıqlamağa məcbur etsəydilər, o zaman problemsiz yaxalanardım. Amma bu yolla polis mənim işimdə olduğu kimi ləqəbin arxasında kimin olduğunu heç vaxt bilmədi. Təbii ki, təxəllüslərim də tez-tez dəyişdirilməli idi - həbs olunmazdan əvvəl mən “Qriqoriyeviç” və “Zaqoraç” soyadlarından istifadə edirdim, qəzetdə yazılara imza atırdım. Nəhayət, başqa ləqəb qəbul etməli oldum. Mən “Rudi”ni seçdim, amma müəyyən bir yoldaş artıq özünü belə adlandırdığından, başqa bir şey götürüb “Titonu” seçməli oldum. Əvvəlcə nadir hallarda istifadə edirdim, 1938-ci ilə qədər məqalələrimi yalnız bu şəkildə imzalamağa başladım. Niyə "Tito"? Hər kəs kimi mən də onu seçdim - o vaxt ağlıma gəldi. Bundan əlavə, Tito mənim ərazimdə məşhur bir addır - 18-ci əsrin Zaqoryedən olan ən məşhur yazıçısı Tito Brezovaçki idi, onun parlaq komediyaları hələ də Xorvatiya teatrlarında nümayiş etdirilir və Ksavery Gjalskinin atasının adı da Tito idi.

S

• (Stalinə:} Mənə qatil göndərməyi dayandırın. Biz artıq beş nəfəri tutmuşuq, birini bomba ilə, digərini tüfənglə... Əgər qatil göndərməyi dayandırmasanız, birini Moskvaya göndərəcəm, ikincisini də göndərməyə məcbur olmayacağam.

Y

• Yoldaş Xruşşov tez-tez təkrarlayır ki, Amerika buğdası ilə sosializm qurmaq olmaz. Məncə bunu bilən hər kəs edə bilər, bilməyən isə öz buğdası ilə belə Sosializmi qura bilməz. Xruşşov deyir ki, biz imperialist ölkələrdən alınan sədəqə ilə yaşayırıq... Xruşşovun özü Amerika ilə iqtisadi müqavilə bağlamağa cəhd edəndə bizə hücum edənlərin hansı mənəvi haqqı var ki, Amerikanın köməyi və ya kreditləri ilə bağlı bizi qınasınlar?
• Yuqoslaviya xalqı! Serblər, xorvatlar, makedonlar, moneneqrolar, müsəlmanlar! Çoxdan arzuladığınız gün gəldi!... Səni əsarət altına almaq istəyən güc məğlub oldu. Alman və italyan faşistləri sizi bir-birinə qarşı qoydular ki, daxili mübarizədə özünüzü məhv edəsiniz. Amma sizin ən yaxşı oğul və qızlarınız öz vətənlərinə və onun tərkib hissəsi olan xalqlara məhəbbətdən ilhamlanaraq düşmənin bu şeytani planlarını alt-üst etdilər. Siz bu gün ixtilaf və qarşılıqlı düşmənçilik əvəzinə yeni və daha xoşbəxt Yuqoslaviyada birləşmisiniz... (9 may 1945-ci il çıxışından)
• Yuqoslaviya xalqları faşizmi istəmir. Onlar totalitar rejim istəmirlər, Almaniya və İtaliya maliyyə oliqarxiyasının quluna çevrilmək istəmirlər, çünki birinci imperialist müharibəsindən sonra qondarma Qərb demokratiyalarının onlara tətbiq etdiyi yarımmüstəmləkə asılılığı ilə heç vaxt barışmaq istəmirlər.
• Yuqoslaviya İranla birlikdə yeganə xalqdır ki, çətin şəraitdə... İosif Stalinin qarşısında dayanıb. Etnik qrupları birləşdirmək, Yuqoslaviya kimi bir xalqı müasirləşdirmək asan deyildi və etiraf etmək lazımdır ki, marşal Tito fövqəladə bir vəzifəni yerinə yetirdi. Allah qoysa, onun davamçıları da özlərini bir o qədər bacarıqlı göstərəcəklər.
• Yuqoslaviyada biz göstərməliyik ki, azlıq və çoxluq ola bilməz. Sosializm çoxluq və azlıqlara icazə vermir. O, çoxluqla azlıq arasında bərabərlik tələb edir, sonra nə çoxluq var, nə də azlıq, bir xalq var, istehsalçı, işçi, sosialist.
• Yuqoslaviyanın da izlədiyi qoşulmama siyasəti, məlum olduğu kimi, sülh və sosial tərəqqi uğrunda mübarizədə çox böyük nəticələr verdi. Qoşulmayan ölkələr bu gün dünyada bərabərhüquqlu münasibətlərin, heç bir ayrı-seçkilik olmadan və başqalarının daxili işlərinə qarışmadan münasibətlərin əsas tərəfdarlarıdır. Eyni zamanda, onlar istər qarşılıqlı münasibətlərdə, istərsə də bütün başqa ölkələrlə münasibətlərdə insan və ictimai fəaliyyətin bütün sahələrində demokratik əməkdaşlıq üçün ən inkişaf etmiş qabiliyyət nümayiş etdirirlər. Qoşulmayan ölkələr dünyada daha ədalətli iqtisadi nizam-intizam yaratmaq uğrunda mübarizənin önündə gedirlər ki, hər bir ölkənin xalqı öz təbii sərvətlərindən ilk növbədə özü və öz inkişafı üçün istifadə etməlidir.