Mehmet Genc
Mehmet Gənc (4 may 1934, Arhavi, Artvin — 18 mart 2021, İstanbul) — türk tarixçisi. O, Osmanlı iqtisadi tarixi ilə bağlı araşdırmaları ilə tanınır.
| Mehmet Genc | |||
| Doğum tarixi | 4 may 1934 | ||
| Doğum yeri | Arhavi | ||
| Vəfat tarixi | 18 mart 2021 | ||
| Vəfat yeri | İstanbul | ||
| |||
| A | B | C | Ç | D | E | Ə | F | G | H | X | İ | J | K | Q | L | M | N | O | Ö | P | R | S | Ş | T | U | Ü | V | Y | Z |
A
redaktə- Avropanın 1300-cü illərdən başlayaraq bütün dünyaya hökmranlıq etmək meyli qarşısında xristianların 1900-cü illərə qədər Osmanlı hökmranlığını tanıması çətin başa düşülən hadisələrdən biridir.
B
redaktə- Belqraddan Bağdada, Qafqazdan Afrikaya qədər bir neçə milyon kvadrat kilometrdən çox ərazidə eyni motivasiya və eyni tipli formalaşma Osmanlı elitasında hökmranlıq edirdi.
- Biz kapitalizmi qəbul etdik, amma İslamı tamamilə rədd etmədik. Əgər biz həm müsəlman, həm də kapitalist olmağı bacarsaq, o zaman ciddi alternativ olacaq. Biz kapitalizmi ram etməliyik.
- Biz millətçiliyi qərbdən gətirmişik, bizim milliyyətçiliyimiz islami, qardaş sevgisidir.
- Bizans əkinçilik cəmiyyətində doğulub vəfat edib. Doğulduğu andan öldüyü vaxt arasında heç bir ciddi texnoloji və ya köklü dəyişikliklər baş verməmişdir. Buna görə də Osmanlıların yaşadığı dəyişikliklərin intensivliyi baxımından Bizans İmperatorluğunun min illik ömrünü 100–200 ilə endirmək mümkündür.
- Bütün bəşəriyyət Osmanlı təcrübələrindən faydalanır. Təbii ki, biz də bundan faydalana bilərik. Tariximizin ən mühüm dövrlərini təşkil etdiyi üçün biz onu hörmət və ehtiramla yad etməliyik.
D
redaktə- Deyirlər bizim üçün Osmanlı təbliğatı aparırlar, dağılmış dövlətin təbliğatını aparsaq nə olacaq?
K
redaktə- Kapitalist sistemi rəqibsizdirmi? Hazırda belə görünür. Halbuki kapitalizmi ram etmək, onu sünnət etmək lazımdır! İstər Osmanlı İmperiyasında, istərsə də Osmanlıdan əvvəlki klassik İslam cəmiyyətində kapitalizmə çox yaxın hərəkatlar var idi. İslam kapitalizmi daha humanist kapitalizm ola bilər.
Q
redaktə- Qərblə mübarizə aparmaq həmişə çətin olub. 16–17-ci əsrlərdə yeganə fövqəldövlət biz idik və bu bizim üçün kifayətdir.
M
redaktə- 1300–1500-cü illər təməl, 1500–1820-ci illər klassik Osmanlı İmperiyası, 1820-ci ildən isə müasir Osmanlı İmperiyasıdır.
O
redaktə- Osmanlı arxivlərinə görə, adam 17-ci əsri pauza adlandırmaq üçün ağlını itirmiş olmalıdır. 17-ci əsrin sobası, qaynar, bu nə pauzadır? Sonrakı 18-ci əsrə verilən sifət tənəzzül idi. Amma Osmanlı arxivlərindən başa düşürük ki, bu əsr geriləmə deyil, dəyişmə və inkişaf əsri olub.
- Osmanlı dövləti heç vaxt bazara onu aradan qaldıracaq dərəcədə müdaxilə etməmişdir.
- Osmanlı dövləti tarixin çox mühüm bir dönəmində yaranmışdır. 1300 və 1900-cü illər, bildiyimiz qədər, bəşəriyyət tarixində 10 min ildən artıq bir müddətdə ən böyük köklü dəyişikliklər dövrüdür.
- Osmanlı elitasının ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri onun melitokratik elita olması idi. Osmanlı melitokratiyası (insanların ləyaqət əsasında yüksəldilməsinə imkan verən ədalətli bir quruluş) Osmanlı müvəffəqiyyətinin əsasını təşkil edirdi.
- Osmanlı iqtisadi düşüncəsinin əsası bu cümlədə gizlidir: İnsan iqtisadiyyat üçün deyil; İqtisadiyyat insanlar üçündür. Bu strukturda iqtisadi fəaliyyət insanların, cəmiyyətin və dövlətin ehtiyacları üçün əmtəə və xidmətlər istehsal edirdi.
- Osmanlı iqtisadi həyatı iqtisadi azadlıq üzərində qurulmuşdu.
- Osmanlı iltizam sistemi çox əhəmiyyətli bir rasional hərəkət idi.
- Osmanlı İmperiyası ixraca çox da müsbət baxmırdı. Osmanlı İmperiyasında ixrac təşviq olunmağa layiq iqtisadi fəaliyyət deyildi. Osmanlı coğrafiyasında iqtisadi fəaliyyətin məqsədi ölkənin ehtiyaclarını ödəmək idi.
- Osmanlı İmperiyasında dövlət iqtisadiyyatı özü idarə etmirdi, onunla məşğul olmurdu, amilləri nəzarətdə saxlayırdı.
- Osmanlı İmperiyasında faizsiz bankçılıq mövcud idi.
- Osmanlı dünyasında imperiya və imperializm adlı ünsürlərə tez-tez rast gəlmirik. Osmanlı tarixini oxuyan hər kəs bilir ki, Osmanlı fəth etdikləri torpaqları avtomatik olaraq vətən hesab edirdi. Valaxiya, Moldavia və Şimali Afrika kimi bəzi yerlər sistem onları tam həzm edə bilmədiyi üçün marjinal saxlanıldı. Onlarla münasibətləri bir qədər zəifdir. Amma Anadoluda və Rumelidə nəzarət etdikləri hər yer vətənin bir parçasıdır, digərindən heç bir fərqi yoxdur. İnsanları və qrupları bir-birindən ayrı saxlamaq praktikası müşahidə olunmayıb. Yəni Osmanlı dünyasında Qərbdəki imperialist və müstəmləkə imperiyalarında gördüyümüz quruluşa bənzər bir quruluş yoxdur.
- Osmanlı İmperiyasında 1500–1900-cü illər arasında inflyasiya 1,2 faiz təşkil edib.
- Osmanlı İmperiyasında sadə bir iqtisadiyyat anlayışı var idi. Osmanlı İmperiyasında iqtisadiyyatla bağlı əsas anlayış iqtisadiyyatın çox "sadə" olmasıdır.
- Osmanlılar elitanın daimi dövriyyəsini təmin etməklə, heç vaxt dağılmayacaq bir sistem qurduqlarını düşünürdülər. Bu səbəblə qurduqları dövləti "devlet-i âliye-i ebet müddet" adlandırdılar. Bu barədə yanıldılar və bu səhv böyük zəlzələlərə səbəb oldu.
- Osmanlılar niyə bu qədər uzun yaşadılar? Onun "ideoloji motivasiyası" çox yüksək idi. Başqa sözlə, müəyyən bir inancı intensiv şəkildə yaşayan elita tərəfindən idarə olunurdu. Osmanlı elitasının əsas motivasiyası müsəlmanların idarə etdiyi dünya dövlətinə çevrilmək idi.
- Osmanlılar; onlar kapitalizmi gecikdirdilər və kapitalizmə müqavimət göstərdikləri üçün məhv edildilər.
- Osmanlılar üç dili birləşdirdilər. Fars, ərəb və türk, osmanlı türkcəsi ilə möhtəşəm bir dil yaratdılar. Təəssüf ki, biz ondan imtina etdik, ondan imtina etmək o qədər də vacib deyil, biz anlayışları atdıq. Biz anlayışları atdıqca düşünmə qabiliyyətimiz itdi və biz bunun fərqində deyildik.
T
redaktə- Türkiyə Cümhuriyyətindən əvvəlki 16 türk dövləti arasında Osmanlı İmperiyası bizə arxiv qoyan yeganə dövlətdir. Digər türk dövlətləri arasında ömrü Osmanlı İmperatorluğunun yarısına belə çatan yoxdur. Digər bir xüsusiyyəti də odur ki, tarixdə dil, din, nəsil və məzhəb baxımından ən böyük müxtəlifliyi özündə ehtiva etmişdir. Çox problem yaratmadan bunları idarə etməyi bacaran dövlətdir. Onun bizə qoyub getdiyi arxiv bizə əcdadlarımızın gördüyü hər şeyi öyrənməyə imkan verir. Bundan əlavə, hazırda 38 ayrı dövlətə bölünmüş Balkanlar və Yaxın Şərqdəki keçmiş Osmanlı coğrafiyasının tarixi də Osmanlı Arxivində yer alır. Osmanlı arxivini geri götürəndə o adamların xatirələrini atırsınız. Türkiyənin bu region ölkələri ilə çox sıx əlaqələri var. Aydındır ki, bu əlaqələrin təşkilində bu arxiv çox mühüm funksiyalara malikdir. Ona görə də beynəlxalq əlaqələr baxımından bu arxivə böyük önəm verməliyik.
- Türklər özlərindən qat-qat mədəni bir həyata girdilər, amma assimilyasiya etmədilər, əksinə 300 ildə assimilyasiya etdilər, Anadoluda hamını müsəlman etdi və ya türkcə danışdı.