Uilyam Kinqdon Klifford
Uilyam Kinqdon Klifford (ingiliscə William Kingdon Clifford; 4 may 1845, Böyük Britaniya — 3 mart 1879, Madeyra, Portuqaliya) — ingilis riyaziyyatçısı və filosofu.
| Uilyam Kinqdon Klifford | |||
 | |||
| Doğum tarixi | 4 may 1845 | ||
| Doğum yeri | Exeter | ||
| Vəfat tarixi | 3 mart 1879 | ||
| Vəfat yeri | Madeira Island | ||
| Dəfn yeri | Haygeyt qəbiristanlığı, Grave of William Kingdon Clifford | ||
| |||
| A | B | C | Ç | D | E | Ə | F | G | H | X | İ | J | K | Q | L | M | N | O | Ö | P | R | S | Ş | T | U | Ü | V | Y | Z |
B
redaktə- Bəşər övladının əzəli ənənəsi olan hər bir fərdi şahiddən daha möhtərəm və daha mötəbər hakimiyyət haqqında nə deyək? Atalarımızın zəhməti və mübarizəsi nəticəsində inanc və təsəvvürlər mühiti formalaşıb ki, bu da bizə həyatımızın müxtəlif və mürəkkəb şəraitlərində nəfəs almağa imkan verir. O, ətrafımızda və içimizdədir; biz onun təmin etdiyi düşüncə formaları və proseslərindən başqa düşünə bilmərik. Şübhə etmək və sınaqdan keçirmək mümkündürmü və əgər mümkünsə, doğrudurmu? Cavab verməyə əsas tapacağıq ki, bu, təkcə mümkün və düzgün deyil, həm də bizim borcumuzdur; ənənənin özünün əsas məqsədinin bizə sual vermək, sınamaq və şeyləri araşdırmaq vasitələri ilə təmin etməkdir; Əgər ondan sui-istifadə etsək və onu əlavə araşdırma olmadan qəbul ediləcək kəsilmiş və qurudulmuş ifadələr toplusu kimi qəbul etsək, burada təkcə özümüzə zərər vermirik, həm də parçanın qurulmasında öz üzərimizə düşəni etməkdən imtina edirik. Bizim əməllərimiz övladlarımıza miras qalacaq, biz özümüzü və irqimizi insan nəslindən ayırmağa çalışırıq.
E
redaktə- Elə bir elmi kəşfiyyatçı, şair, rəssam, bəstəkar yoxdur ki, kəşfini, şeirini, rəsm əsərini hazır tapmadığını — bunun kənardan gəldiyini və şüurlu daxili yaradılışın nəticəsi olmadığını deməsin.
- Elmi təfəkkürün həyata keçirilməsinin lazımi qaydada məhdudlaşdırılması fikrindən uzaqlaşmamağınızı xüsusi olaraq arzulayıram… Roma hüquqşünasları Roma vətəndaşları ilə bağlı təcrübələrini vətəndaşlarla yadplanetlilər arasındakı münasibətlərə tətbiq etdikdə, öz hərəkətlərinin fərqliliyi ilə belə hesab etdiklərini göstərirdilər. Şərtlər mahiyyətcə fərqli olmaqla, onlar Avropanın sosial tərəqqisinə rəhbərlik edən o böyük quruluşun əsaslarını qoydular. Bu prosedur ciddi elmi düşüncənin bir nümunəsi idi. Şair sələflərinin köçürmədiyi qəribə yeni bir dünyanı köçürməli olduğunu görəndə; buna baxmayaraq, onların şəfəqlərindən, silah anbarlarından, ayaq izlərindən ruzi alanda, onun köhnə təcrübəni yeni şəraitə tətbiq etmə qaydası elmi düşüncədən böyük və ya kiçik bir şey deyil. Müharibənin insanın normal vəziyyəti və müharibədə uğurun yeganə sağ qalma şansı olduğu bir dövrdən bizə gəlib çatan cəmiyyətin şərtlərini və doğru və yanlış ideyaları öyrənən əxlaqçı onlardan irəli gələn şərtləri və ideyaları inkişaf etdirdikdə bərabərlərin yoldaşlığının milli uğurun şərti olduğu sülh dövrünü müşayiət etməlidir; onun bunu etdiyi proses elmi düşüncədir və başqa bir şey deyil.
Ə
redaktə- Əvvəlcə "müdrikliyi sevən" mənasını verən filosof adı, müəyyən sayda böyük kitablarda hər şeyi izah etməyi öz işi hesab edən bir insanı ifadə etmək üçün qəribə bir şəkildə gəldi. Məncə, tapılacaq ki, onun nəhəng nadanlığı ilə mütənasib olaraq qurduğu sistemin mükəmməlliyi və simmetriyası var; çünki boş bir otağı səliqəyə salmaq dolu olandan daha asandır.
H
redaktə- Həyatımız cəmiyyət tərəfindən sosial məqsədlər üçün yaradılmış şeylərin gedişatının ümumi konsepsiyasına əsaslanır. Sözlərimiz, ibarələrimiz, forma və proseslərimiz və düşüncə tərzlərimiz əsrdən-əsrə formalaşmış və təkmilləşmiş ümumi mülkiyyətdir; hər bir sonrakı nəslin qiymətli əmanət və müqəddəs əmanət kimi miras qoyduğu vərəsəlikdən sonrakı nəslə ötürülməsi, dəyişməz deyil, böyüdülməsi və təmizlənməsi, onun düzgün işinin bəzi aydın əlamətləri ilə. Bu, həm yaxşı, həm də pis, həmyaşıdları ilə danışan hər bir insanın hər bir inancına toxunur. Dəhşətli bir imtiyaz və dəhşətli bir məsuliyyət, nəsillərin yaşayacağı dünyanı yaratmağa kömək etməliyik.
İ
redaktə- İnanc, bizim iradəmizin qərarlarına təkan verən və varlığımızın bütün sıxılmış enerjilərini harmonik şəkildə birləşdirən o müqəddəs qabiliyyət özümüz üçün deyil, bəşəriyyət üçün bizimdir. O, uzun təcrübə və gözləmə zəhməti ilə bərqərar olmuş, azad və qorxmaz sorğu-sualın qızğın işığında dayanmış həqiqətlərdə haqlı olaraq istifadə olunur. Sonra bu, insanları bir-birinə bağlamağa, onların ümumi hərəkətlərini gücləndirməyə və istiqamətləndirməyə kömək edir. Möminin təsəllisi və şəxsi ləzzəti üçün sübuta yetirilməmiş və sorğu-sual edilməmiş ifadələrə verildikdə murdarlanır; həyatımızın düz yoluna təntənəli bir əzəmət əlavə etmək və ondan kənarda parlaq bir ilğım göstərmək və ya hətta özümüzü aldatma yolu ilə bizim növümüzün ümumi kədərlərini boğmaq onları nəinki aşağı salmağa, həm də bizi alçaltmağa imkan verir. Kim bu məsələdə öz həmvətənlərinin rəğbətini qazanarsa, öz əqidəsinin paklığını hədsiz bir təəssübkeşliyi ilə qoruyar ki, hər an nalayiq bir şeyin üstünə düşməsin və heç vaxt silinməyəcək bir ləkə tutmasın. Bəşəriyyət qarşısında bu öhdəliyi borclu olan təkcə insanların lideri, dövlət xadimi, filosof və ya şair deyil. Kənddə yavaş-yavaş, nadir cümlələr söyləyən hər bir qaba insan onun irqinə mane olan ölümcül xurafatları öldürməyə və ya yaşatmağa kömək edə bilər. Hər bir sənətkarın zəhmətkeş arvadı cəmiyyəti birləşdirəcək inancları övladlarına ötürə və ya parçalaya bilər. Heç bir ağıl sadəliyi, heç bir stansiyanın qaranlıqlığı inandığımız hər şeyi sorğulamaq kimi universal vəzifədən qaça bilməz. Düzdür, bu vəzifə ağırdır və ondan çıxan şübhə çox vaxt çox acı bir şeydir. Təhlükəsiz və güclü olduğumuzu düşündüyümüz yerdə bizi çılpaq və gücsüz qoyur. Hər şey haqqında hər şeyi bilmək, hər şəraitdə onunla necə davranacağını bilməkdir. Nə baş verməsindən asılı olmayaraq, nə edəcəyimizi dəqiq bildiyimizi düşündüyümüz zaman, yolumuzu azıb hara dönəcəyimizi bilmədiyimizdən daha çox xoşbəxt və təhlükəsiz hiss edirik. Və əgər biz özümüzü hər hansı bir şey haqqında hər şeyi bildiyimizi və ona uyğun olanı edə biləcəyimizi güman etmişiksə, təbii olaraq, həqiqətən də cahil və gücsüz olduğumuzu, əvvəldən yenidən başlamaq məcburiyyətində olduğumuzu tapmaqdan xoşlanmırıq və şeyin nə olduğunu və onunla necə məşğul olmaq lazım olduğunu öyrənməyə çalışın — əgər həqiqətən bu barədə bir şey öyrənmək olarsa. İnsanları iman etməyə həvəsləndirən, şübhə etməkdən qorxan, bilik duyğusu ilə bağlı güc hissidir.
- İnsan təbiətində çətin ki, insan öz dərrakəsinin hüdudlarını tam dəqiqliklə ölçə bilsin; lakin onun işindən mənfəət götürənlərin borcudur ki, onun hara aparıldığını diqqətlə düşünsünlər. Onun mümkün səhvlərini möhkəm nailiyyətləri ilə birlikdə balzamlamağa ehtiyacımız varsa və səlahiyyətindən bilmədiyi şeylərə inanmaq üçün bəhanə kimi istifadə etməliyiksə, onun yaxşılığını günaha səbəb edirik.
- İnsanda mötəbərliyin verdiyi zərər başqalarında inamsız bir xarakterin yetişdirilməsi və bunun nəticəsində yalançı inancların dəstəklənməsi ilə məhdudlaşmır. İnandığım şeylərə dair adi qayğıya ehtiyacım başqalarının mənə deyilənlərin həqiqəti ilə bağlı adi qayğıya ehtiyacı olmasına gətirib çıxarır. İnsanlar bir-birinin həqiqətini danışarkən, hər biri öz düşüncəsində və başqasının düşüncəsində həqiqətə hörmətlə yanaşır. Bəs mən özüm buna diqqətsiz olduğum halda, bir şeyə inanmaq istədiyim üçün və onlar təsəlliverici və xoş olduğu üçün inandığım halda, dostum ağlımda həqiqətə necə hörmət etsin? Huzur olmayanda mənə "Salam" deməyi öyrənməyəcəkmi? Belə bir yol ilə özümü qalın bir yalan və saxtakarlıq mühiti ilə əhatə edəcəm və bunun içində yaşamalıyam. Şirin illüziyalardan və sevimli yalanlardan ibarət bulud qalamda mənim üçün az əhəmiyyət kəsb edə bilər; amma qonşularımı aldatmağa hazırlamağım İnsan üçün çox önəmlidir. Etibarlı adam yalançıya və fırıldağa atadır; o, öz ailəsinin qoynunda yaşayır və onlar kimi olması heç də təəccüblü deyil.
K
redaktə- Kifayət qədər dəlil olmadan nəyəsə inanmaq həmişə, hər yerdə və hər kəs üçün yanlışdır.
Q
redaktə
- Qeyri-kafi dəlillərə inanmaq bütün hallarda yanlışdır və şübhə etmək və araşdırmaq ehtimalı olduğu yerdə inanmaq ehtimaldan daha pisdir.
M
redaktə- Mexanika dərsliklərində istifadə olunan materiya, qüvvə, ətalət haqqında dilə heç bir riyaziyyatçı heç bir məna verə bilməz.
N
redaktə
- Nə qədər öz işinizin ədalətli olduğuna və əqidənizin doğruluğuna əmin olsanız da , hər iki tərəfin dəlillərini son dərəcə səbir və diqqətlə araşdırana qədər heç bir kişinin xarakterinə açıq hücum etməməli idiniz.
- Nəzərə almaq çox ciddi bir məsələdir ki, təkcə yerin özü və gördüyümüz Təbiətin bütün o gözəl siması deyil, həm də onun üzərindəki canlılar, bütün insanların şüuruı, cəmiyyət ideyaları üzərində formalaşmışdır. Bu inancda olan bizlər sadəcə olaraq həqiqətlə üzləşməli və ondan ən yaxşı şəkildə istifadə etməliyik və düşünürəm ki, bunda bizə orta əsrlərdə tərəqqi yolunda öz irqinin möhtəşəm nailiyyətlərinə layiqli tac olan yəhudi filosofu Benedikt Spinozanın sözləri kömək edir. O dedi: "Azad insan ölüm qədər heç bir şey haqqqında düşünmür və əslində onun düşüncəsi ölüm haqqında deyil, həyat haqqındadır". Mənə elə gəlir ki, bizim marağımız keçmişlə o qədər bağlıdır ki, indiki hərəkətlərimizə rəhbərlik etməyə və bizdən əvvəl keçmiş atalara və bizimlə olan qardaşlara mömin sədaqətimizi gücləndirməyə xidmət edə bilər. Və bizim marağımız o qədər gələcəyə bağlıdır ki, ümid edə bilərik ki, indiki yaxşı hərəkətlərimiz nəzərəçarpacaq dərəcədə təsirlənəcək. Bundan əlavə, mənə elə gəlir ki, biz bilmirik və buna əhəmiyyət verməməliyik. Deyəsən, "Gəlin yeyək, içək, sabah öləcəyik?" deyirəm? Ondan uzaq; Əksinə, deyirəm ki, "gəlin əl-ələ tutub kömək edək, çünki bu gün bir yerdəyik".
P
redaktə- Pis bir hərəkət, sonradan nə olursa olsun, həmişə edildiyi anda pisdir. Hər dəfə nalayiq səbəblərə görə özümüzə inanmağa icazə verəndə biz özümüzə hakim olmaq, şübhə etmək, məhkəmə və ədalətli dəlilləri ölçmək gücümüzü zəiflədirik. Biz hamımız yalançı inancların və onların gətirib çıxardığı ölümcül yanlış hərəkətlərin saxlanmasından və dəstəklənməsindən kifayət qədər əziyyət çəkirik və belə bir inancın qəbulu zamanı yaranan pislik böyük və genişdir. Lakin inamlı xarakter qorunub dəstəklənəndə, nalayiq səbəblərə görə inanmaq vərdişi aşılananda və daimi hala salındıqda daha böyük və daha geniş bir pislik yaranır. Əgər mən hər hansı bir şəxsdən pul oğurlamışamsa, sadəcə mülkiyyətin ötürülməsinin heç bir zərəri ola bilməz; itkini hiss etməyə bilər və ya puldan pis istifadə etməsinə mane ola bilər. Amma insana qarşı bu böyük səhvi etməkdən çəkinə bilmərəm ki, özümü vicdansız edirəm. Cəmiyyəti incidən onun əmlakını itirməsi deyil, oğru yuvasına çevrilməsidir, çünki o, cəmiyyət olmaqdan çıxmalıdır. Buna görə də pislik etməməliyik ki, yaxşılıq gəlsin; çünki nə olursa olsun, bu böyük bəla gəldi ki, biz pislik etdik və bununla pisləşdik. Eyni şəkildə, əgər mən kifayət qədər sübuta əsaslanmayan bir şeyə inanmağa icazə versəm, sırf inancın heç bir böyük zərəri ola bilməz; bu, hər şeydən sonra doğru ola bilər və ya bunu zahiri hərəkətlərdə nümayiş etdirməyə heç vaxt imkanım yoxdur. Amma insana qarşı bu böyük səhvi etməkdən çəkinə bilmirəm ki, özümü inandırıram. Cəmiyyət üçün təhlükə təkcə onun yanlış şeylərə inanması deyil, baxmayaraq ki, bu kifayət qədər böyükdür; ancaq inamsızlığa çevrilsin və hər şeyi sınamaq və onları araşdırmaq vərdişini itirsin; çünki o zaman yenidən vəhşiliyə qərq olmalıdır.
S
redaktə- Səbəb əlaqəsini bəzi müasir filosoflar ardıcıllığın qeyd-şərtsiz vahidliyi kimi təyin edirlər, məsələn, odun mövcudluğu yanacağa yanan bir kibrit qoymaqdan irəli gəlir. Gücü anlamaq üçün bu fikirdən qurtulmaq lazımdır. Bütün ümumbəşəri həqiqi təbiət qanunları varislik deyil, birgə mövcudluq qanunlarıdır. Hər bir halda işdəki qanun varislik deyil, birgəyaşayış qanunu kimi görünür.
- Sualın bir tərəfində güclü əqidəsi olan, hətta bir tərəfində əqidə tutmaq istəyən heç bir insan, həqiqətən şübhə və qərəzsizmiş kimi, onu elə bir ədalət və tamlıqla araşdıra bilməz; belə ki, ədalətli araşdırmaya əsaslanmayan bir inancın mövcudluğu insanı bu zəruri vəzifəni yerinə yetirməyə yaraşmaz. Eləcə də, o, həqiqətən də, ona sahib olanın əməllərinə heç bir təsir göstərməyən bir inanc deyil. Onu bir işə sövq edən şeyə həqiqətən iman gətirən şəxs, əmələ şəhvətlə baxıb, onu artıq qəlbində etmiş olur. Əgər açıq əməllərdə bir əqidə dərhal həyata keçirilməzsə, o, gələcək üçün hidayət üçün saxlanılır. O, bütün həyatımızın hər anında duyğu və hərəkət arasında əlaqə olan inanclar məcmusunun bir hissəsini təşkil edir və o qədər təşkil edilmiş və birləşdirilmişdir ki, onun heç bir hissəsi qalan hissələrdən təcrid edilə bilməz, lakin hər yeni əlavə bütövün strukturunu dəyişdirir. Heç bir həqiqi inanc, nə qədər kiçik və parçalanmış görünsə də, əsla əhəmiyyətsiz deyildir. O, bizi onun bənzərini daha çox almağa hazırlayır, əvvəllər ona bənzəyənləri təsdiqləyir və digərlərini zəiflədir və beləliklə, yavaş-yavaş bizim daxili düşüncələrimizə gizli bir qatar qoyur ki, bu da nə vaxtsa açıq-aşkar fəaliyyətə çevrilə bilər və xarakterimizdə əbədi olaraq öz möhürünü buraxa bilər.