İmmanuel Kant: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 92:
== <big>Təmiz idrakın tənqidi (1787) </big> Kritik der reinen Vernunft ==
* '''Bizim bütün biliyimiz [Erkenntnis] təcrübə [Erfahrung] ilə başlayır, buna heç şübhə yoxdur...<br /> Lakin baxmayaraq ki, bizim bütün biliyimiz təcrübədən başlayır, bu heç də o demək deyil ki, o, bütövlükdə təcrübədən yaranır. Çünki çox mümkündür ki, bizim təcrübi biliyimiz bizim təəssüratlarımız vasitəsilə aldığımızdan və bizim dərk etmə qabiliyyətimizin özünün (ancaq hissi təəssüratlar vasitəsilə yığılmış (biliklər)) verdiyindən təşkil olunur, biz bu əlavəni, uzun müddətli praktika bizim diqqətimizi buna yönəldənə və bizə bunu ayırmaq bacarığı verənə qədər orijinal materialdan fərqləndirə bilmirik.<br /> Buna görə də ən azı daha ətraflı bir tədqiqat və ilk görünüşdən birbaşa aydın olmayan sual tələb olunur: təcrübədən və hətta duyğuların təəssüratlarından tamamilə asılı olmayan bilik mövcuddurmu? Belə bilik a prior adlanır və empirikdən fərqləndirilir, hansı ki, öz mənbələrini a posterior (olaraq), daha doğrusu təcrübədə əldə edir... <br /> A prior biliklər içində ancaq onlar təmiz (a prior biliklər) adlanır ki, onlara empirik heç bir şey qatışmır.'''
** Sitatın izahı: Məsələn, tutaq ki bir şəxs adi suyu 1 atmosfer təzyiqdə (yəni dəniz səviyyəsində) qaynadır. Şəxs suyu qaynadır və təzyiq və temperatura aid məlumatları əldə edir – a posterior (yəni təcrübədən sonra) olaraq. Sonra şəxs bu təcrübəni 3000 m hündürlükdə təkrar edir və a posterior olaraq öyrənir ki, 3000 m hündürlükdə atmosfer təzyiqi aşağı olduğundan su təqribən 90 dərəcədə qaynayır. Şəxs empirik yolla əldə etdiyi biliklərdən belə nəticə çıxarır ki, 5000 m hündürlükdə su təqribən 83 dərəcədə qaynaya bilər. Əgər əvvəlki iki halda əldə edilən bilik empirik və ya a posterior idisə, üçüncü halda şəxsin gəldiyi nəticə a prior (yəni təcrübədən qabaq) hesab olunur. Çünki, şəxs bu biliyi qazanmaq üçün öz duyğularından deyil, özünün idrak qabiliyyətindən istifadə edir. İnsan üçün təcrübədə əldə edilmiş biliklə, həmin biliklərin əsasında induktiv yolla və ya hesablama ilə əldə edilmiş biliyin ilk baxışdan fərqi yoxdur. Kant isə xüsusi olaraq bu fərqə diqqəti yönəldir. Baxmayaraq ki, üçüncü nəticə a prior bilikdir, Kant belə biliyi təmiz a prior hesab etmir. Çünki, onu əldə etmək üçün idrak əvvəlki təcrübələrdən və ya a posterior biliklərdən istifadə etmişdir.
| |||