Aclıq utanmaq, varlılıq da həddini bilməz. Ракъийта лумус лъануру, бечелъийтаги танхъзи.
Axsağın kölgəsi də axsaq olar. Лекъасул растадги лекъаб бо’на.
Ağacdan yıxılan deyər ki, məni qaldırmağa ağacdan yıxılanı gətirin. Гъотlоса вортарас бицана: жив вокlзи гъотlоса вортарав вачун.
Ağıllı adam arqumentlərini atalar sözü ilə, axmaq isə andla möhkəmləndirir.
Ağıllı qorxaq qorxmaz dəlidən yaxşıdır. Ихlанав (хlинкъулев) цlодорав, ихlанурав гlадаласдаса лъикl.
Ağıllı üçün - qayğı, axmaq üçün - əyləncə.
Ağıllının ağlı başında, ağılsızın ağlı dilində olar. Цlодорасул гlакълу бикьарда, гlадаласул гlакълу мацlалда кьад бо’на.
Ağıllıya bir işarə bəsdir, ağılsıza başa salmaq lazımdır. Гlакъиласе цо ишар гуна, г|адаласда бич|зи богъзи хьана.
Ağılsız söhbətə and içməklə başlar, səfeh söhbətə - atalar sözləri ilə. Шибги гураб гап гьедийтаса, цlодораб гап масалуса байбихьана.
Allah da münbit torpaqlari sevir. Аллагьасиги лъикlал ракьал ракьана.
Arvada tərif, ata nəvaziş. Руччабай (чlужу) лъикlай йези гlолo йеци, чу лъикlаб бези – кер бачун.
Arzularla tarla əksən, eşşək nəcisi bitər.
Aslan özündən sonra dərisini, insan özündən sonra adını saxlayır.
At yerişindən, insan danışığından tanınar. Чу гали бокlийтса, адам мецlейса лъана.
Ata tərəfi qohumlarını pisləmə, ana tərəfi qohumlarını tərifləmə. Эмцул рахъисаб гlагарлъи какугуй, эбелалъул рахъисаб гlагарлъи бецугуй.
Atanın qədri öləndən sonra bilinər. Эмцул (инсул) къимат жив хlунутун кlараса нахъа лъана.
Atına baxıb dayçanı al, anasına baxıb qızını al. Гlалата балатун тай босун, эбел йехьу яс ячун.
Ayağı qırılmış keçinin üstünə palıd ağacı da yıxılar. Бох бекараб цlеда кьад, михъул гъетlги бихана.
Baxırsan mumdur, dişləyirsən – dəmir. Кьад бала хlойо рехьараб, хlанчlрулъну мах батана.
Bal çox olsa, acı gələr. Кида гьоцlо гlемерлърилъи кьугlаб бена.
Başda ağıl olması qızıldan qiymətlidir. Бикьарда гlакълу бегьи цо месед буго.
Başın harda salamat olacaqsa, oraya qoy. Бекьер гъанийзухъ лъе, чдаго хутдиби.
Bəri başdan buynuzundan tutmasan, sonra quyruğundan tuta bilməzsən. Байбихьилта гучаса хоно гьеилъи, дагlатуну кlолаб мехалъ мегъейса хоно кlануру.
Bir alma ağacının yaxşı olub olmadığını öyrənmək üçün bütün məhsulu yeməyə ehtiyac yoxdur.
Bu il suda olan, gələn il suda üzər. Агьаб соналъ лъудуа кьад танхъу вегьухьалъи, кьад белъенаб соналъ суртзиги (лъелдезиги) куцина.
Budağı vurarlar ki, ağac başa düşsün. Гlончlлоа бана гъотlоа бичlзи.
Bütün dünyanı dolansan da, cənnət öz evindir.
Camaat üçün söz deyən çamaat üçün çalışandır. Жамагlатуй гlоло рагlи бицанав, жамагlатуй г|оло векердала.
Canavar dərisini dəyişmir.
Cəsarət ildırım kimidir - anidir.
Cığırla gedən qayıtmaz, yol ilə gedən qayıdar. Жигъируд кlарав нахъи вусалуру, нухlлид кlарав нахъи вусала.
Çoban itə, it də quyruğa tapşırar. Вехьас гьеда, гьедги мегъеа богъна.
Çox bil, az danış.
Çox gəzən çox görər, çox oxuyan çox bilər. Гlемер сердарасда гlемераб бехьна, гlемер цlалрасда гlемераб лъана.
Çox yaşayan çox bilməz, çox görən çox bilər.
Çörək ümidi ilə ağlını itirmə. Чудуа умудлъутун г|акълу кудиса кьогуй.
Danışa bilmirsənsə, heç olmasa sus otur. Гедези лъа вишинуру, валъу хьуну во’зи гlаги лъай.
Desələr, dağ dağın yanına gedib, inan, desələr, xasiyyətini dəyişib, inanma. Бицнухьалъи меер мугlрухъ кlала божун, бицнухьалъи гlамал хъисала божнугуй.
Deyilmiş söz - yaydan buraxılmış oxdur.
Dəmirçi üşüməz, molla ac qalmaz. Мухул устарав вогьнуру, дибирав вакъу хутlнуру.
Dəyirmançıda çörək, ovçuda ət olar. Гьубигьанасухъ чед бо’на, чанахъансухъ – гьан.
Dil qısa, kəndir uzun yaxşıdır. Мацl гъутlаб, киндир халаб лъик.
Dil sənin, düşmən sənin.
Dil özü də bir xəzinədir. Мацl жибги цо бечелъи.
Dirilər arasında ölülər, ölülər arasında dirilər var.
Doğma qız yad oğuldan yaxşıdır. Жинел яс чадал васдаса лъикl.
Doğma yurd cənnət, yad yurd cəhənnəmdir.
Dostunu qış üçün yox, yay üçün seç. Гьудул кьиндал гуро, риидал къурагlала.
Dovşan görənin yox, onu tutanındır.
Dovşan kolluqda ikən qazanı ocağa qoyma. Гlанкl чlазагlанго хьаг цlудуа кьад лъогуй.
Dovşanın ayaqları ona düşməndir, bildirçinin isə-səsi. Довшанул (гlанкl) душман бохал, чlоpолилъул душман-долъул ахи.
Döyüşə ən axırda, evə gedəndə qabaqda dur. Ругъулъ вишу ахирта, рикъив кlолалъну вишу цеве.
Elm nə oğurlanan, nə yanan, nə çürüyən, nə də heç vaxt itməyən, həmişə yanında olan bir sərvətdir. Гlелму буго бикъукlанураб, цlудуд бохlнураб, турнураб, даима цадахъ бугаб бечелъи.
Elm olmasa, ağıl çiçəklənməz. Гlакълу гlелму гье’ну тlойогьануру.
Elmin başlanğıcı-ağıl, ağlın başlanğıcı- səbrdir. Гlелмулъул байбихьил гlакьлу, гlакьлулъул байбихьил сабру.
Eşşəyin varisi - itdir.
Evinizi tikməyə başlamazdan əvvəl qonşunuz haqqında hər şeyi öyrənin.
Əgər baş ağıllansa, əyin də təzələnər. Бекьер сагъаб бегьу хьалъи кьад регьараб рекьелги цlилъна.
Əgər əkinin ortasında camışlar otlayırsa, əkin kənarından keçi balalarını qovmaq mənasızdır. Бугlата кьороб гимиш билъатуну, гъирагъуса цlедул кlенчl бичахийлъул магlна шеб?
Əgər kimisə rüsvay etsən, bir gün özün də rüsvay olarsan. Лъид цог чи вехе тlамрилъи, цо къоялъ живги цогияс гъаб къойну тlамна.
Ər yaxşıdır - arvad da yaxşıdır, arvad yaxşıdır - ər də yaxşıdır. Чи лъикав ватилъи руччабайги ликъай йена, руччабай ликъай йегьухьалъи чиги ликlав вена.
Gecə yatın, gündüz qalxın - bayquş vərdişlərinə əməl etməyin.
Gəmidəykən gəmi istehsalçısı ilə mübahisə etmə.
Gördüyün – həqiqət, eşitdiyin – yalandır. Берда бехьраб буго битlраб, риараб – гьебес.
Gözlər bir-birini görməsin deyə aralarında burun yaranıb. Кlиго берда цо цояб бехьугутlзи гlоло кьороб мушуш бижила.
Gözəl-görünən deyil, xoşa gələn gözəldir. Берцинаб-бехьнабгуру, берцинабрекlейкъубулаббо’на.
Gözün çıxınca əl qoy (tut). Бер бахъзагlан хъат чlай.
Güllə bir nəfəri, söz on nəfəri öldürər. Гуллид цо адам чlана, хабаралъ – анцlго.
Heyvan zahirən, insan daxilən rəngarəngdir. Хlайван кьаса, инсан угьриса чарчараб бо’на.
Həqiqət yuxarıdadır, yalan aşağıdadır.
Həqiqəti söyləyəndə ürək də razı qalar. Битlраб хабар бицарасул ракlги кьад рекъана.
Həkim dərmanından, insan sözündən tanınar. Тlохдирав кьураб дармануса, адам мецlейса лъана.
Hər firon üçün bir Musa var.
Hər kəs öz evində xandır. Гьар цочи жинел рикъив вуго хан.
Hər kəs üçün öz vətəni Bağdaddır. Жив-жив чияси гlоло жинел бакl жиней Багъдад буго.
Hətta toyuq da Allaha baxaraq su içir.
Həyat davranışımızdan asılıdır.
Hündürün altından, alçağın üstündən keç. Кьухъата кьаса, рохlотlата гlодоса лъугьун.
Xəncərdə mərhəmət, güllədə söz olmaz. Хонжроа рахlму лъануру, гуллилги бер бо’нуру.
Xəstəlik aula ya tacirin yükündə, ya da dilənçinin torbasında gələr. Росну унти бена я бечеясул боцlитухуну, яги мискьинчисул чантану.
İçkidən sərxoş olan ayılar, var-dövlətdən sərxoş olan ayılmaz. Къулид метхарав вична, бечелъуд метхарав киддаги.
İgid bir dəfə ölər, qorxaq yüz dəfə. Бихьинчи цо нухlалъ, хlаликатав чи-нусго нухlалъ хlана.
İnsan torpağı qidalandırır, torpaq insanı qidalandırır.
İş istəyənə dəyirman, dərd-kədər istəyənə - mal-qara. Хlалтlи бакьараси – гьобо, дард-пикру бакьараси - гlибоцlи къурагlала.
İşdə fərsiz, yeməkdə şir. Гьидингуяв xlалтухъан кунана гъалбац| г|адин.
İşləmək işi, var-dövlət – danışmağı öyrədir. Хlалтlилъ хlалтlу куцизи вогъна, гlи – боцlилъ - гедези.
İşləyənlə işlə, yeyənlə ye. Хlалтlлусдухун хlалтlи, куналусдухун кунай.
İtirilmiş pul tapılır, itirilmiş vaxt tapılmır.
Kasıb bir ovuc buğda üçün dağları aşar. Мискьинчияс бугlа бокlзи гlоло меерги бахъна.
Kasıbın oğlu qürurlu, qızı da gözəl olar. Мискьинчиясул вас рец гьеав, яс берцинай йона
Kənardan gələnin evi kəndin kənarında olar. Кьад верасул рокъ, росу лъуаразухъ бо’на.
Kim başqasına yalan danışsa, sənə yalan danışacaq; Kim başqasını dəyişsə, səni də dəyişəcək.
Kimin arvadı yaxşıdırsa, yaxşı yaşayır, kimin arvadı pisdirsə, pis yaşayır.
Kişi olmaq alim olmaqdan daha çətindir.
Köməyində pişiklər varsa, siçanlar heç nə edə bilməzlər. Кумаг кьези гитбил рерлъи, гlункlаз цохlо жо гьубу кlануру.
Küləyin pulu tüstü ilə ödənər. Гьoрoд гlадин бикзи бакьарси, цохlо кlуй щвана.
Qan qurumur.
Qarğanın yuvası qarıltısı ilə tanınar. Гъидил бакl долъул сисийса батана.
Qəhrəman bir dəfə ölür, qorxaq yüz dəfə ölür.
Qəhrəman döyüşdə ölür, qorxaq yataqda.
Qələbə çalıb sakitləşməyən uduzanda sakitləşər. Бегьин щвуну вехе ваштанурав, къотун вехе ваштана.
Qoçaq məqamında tanınar. Бихьинчи лъана хьаразухъ.
Qonağa baxıb çörək kəs, atına baxıb yemini ver. Гьоболчиясда бала чед бекун, чодуа бала чодуй кен кье.
Qonağın belində qızıl möhürü olar. Гьоболчийсул мугъалда меседул печат бо’на (досул рицlкъи жинеа цадахъ кьуна).
Qonşunun dərdi evin damına düşən yağış kimidir. Чадал дард чардаху кьад баштанаб нукlлаa (цlад) рехьана.
Qorxmazla yürüşə, qorxaqla bazara. Ихlанурал нухlлиа рахъна, хlaликатал базарну кlана.
Qorxudan qaçmaqla, kasıbçılıqdan işləməklə qurtarmaq olar. Ихlарав дагlатуну, миск|инлъуса хlалтlутуну вахъу хьана.
Mənbəyi bilinməyən var-dövlətin axırı olmur. Киса бераб лъанураб бечелъул кlараб бакlги лъануру.
Müdrik sözü qızıldan qiymətlidir.
Müharibə oğlan doğmur, doğulanı isə öldürür. Ругъуд вас гьувунуру, гьувурав чlана.
Namusunu müdafiə etməyənlər məhv olacaqlar.
Nə görürsən — həqiqətdir, nə eşidirsən — yalan.
Nə günah etdiyini bilmirsənsə, demək, günahkar deyilsən. Дур бунахl шеб дуа лъабишина батну гьеалъи, мун бунахlу хьалуру.
Nə yeyib-içdik, bizimdir, qalanı özgənin. Карабгуну къараб нижер буго, хутlраб чадал.
Nəticələrini düşünənlər cəsarətli deyillər.
Nikahı və evini qorumağı bacar. Никахlги, рокъги (рукъ) цlумзи лъай.
Nişanlını anan tərifləyirsə, evlənmə, qonşular hörmət edirsə, əldın buraxma.
Oğru oğurladığını qəpik kimi, sahibi isə manat kimi görər. Цlогьорасда жинед бикъраб жо цо кlебекl гlадин бехьна, боцlул бекьергьанасда гъуруш кlараб гlадин риана.
Öküz ölsə ət, araba sınsa, odun olar. Гlарба хlалъи цlул бена, калдил хlалъи гьан бена.
Öküz yedikcə, insan zaman keçdikcə güclənər. Дана кунид къарт|лъна, адам замануд.
Ölənlə ölmək olmaz. Хlарасда цадахъ хlуну ренуру.
Ördək balası yumurtadaykən suyu tanıyır.
Öz torpağın doğma ana, yad torpağı ögey anadır.
Özgə atına minmə, tez düşərsən.
Özgə atından palçığa düşərlər. Чадал чодуа кьаса пилчихуну раштана.
Özgə malını qarnı ilə yeyər, öz malını gözü ilə. Жинел боцlи чохьхьод, чадал боцlи бераз кана.
Özgə oğlundan öz qızın yaxşıdır.
Özü bilməyib özgədən də soruşmayan-ağılsızdır. Жинеа лъанураб жо цlухнурав чи вуго гlадалав, лъанаб жо цlухнав чиги – гадалав.
Padşaha o vaxt yaxşı deyərlər ki, qəbri üstə bir keçi balasının doyacağı qədər ot bitmiş olsun. Пачахlав лъикаб вуго бицну бена досул хlаба кьад цlедул кlенчl гlорцlзи гlеяб хер бижралъну.
Paltarın təzəsi, dostun köhnəsi yaxşıdır.
Pis insan pis insanla dostluq edir.
Pul xanı nökər, nökəri də xan edər. Гlарцуд ханги нукарав, нукаравги хан гьувуна.
Ruh canda, var-dövlət isə əldə olmalıdır. Рухl жандагуа, боцlи кудиб бези хьала.
Sahibkar iş, fəhlə isə yemək barədə fikirləşər. Хlалтlул бекьергьанасул пикруйта хlалтlи, хlалтlухъансул пикруйта кен бо’на.
Saxladığın qızıldırsa, söylədiyin – qara puldur. Бихьaраб месед буго, бицараб – гъарапул.
Sevgi üçün gözəllik, yuxu üçün yastıq lazım deyil. Рокьи тlамзи гlолo-берцинлъи, макьу шинзи г|олoкъаналъру къураг|алуру.
Səbr cənnətin açarıdır.
Sən tülküsənsə, mən də quyruğuyam. Мун цер баталъи, дунги магъ буго.
Siçanın balası kisəni deşər, canavar balası qoyunu boğar. Гонкlол кьинчlид мошокl багьана, бацlил кlинчlид гlи ганкъна.
Söz atdan da qiymətlidir.
Şir olmayan meşədən ayının səsi gələr. Гъалбацl гьеаб рохьоб, цид жинед жиб бехьзи богъна.
Tarlada varlanıb, azadlıqda ölmək istərdim. Рукьуса бечелъзи вакь, х|инзи эркенав.
Tənbəl canavar açından ölər.
Tənbəl xəyalı ilə, işgüzar əməyi ilə varlanar. Хlалтухъан заlмат цlа бечелъна, хlалти бакьанурав-чlорогуял пикруяз.
Üzdə tərif demə, arxada qaralama.
Üzün gözəlliyi üçün qaş, nəslin gözəlliyi uçun oğul lazımdır. Гьумардул берцинлъуй гlолo кьусрал, насилул берцинлъуй г|оло вас къурагlала.
Vaxtı gəlməmiş yarpaq ağacdan tökülməz. Мех шинчlугун кьамахl гъотlоаса бортануру
Var-dövlət özgənin, can sağlığı mənim olsun. Бечелъи шайги чадай, дие шайги сагъаб черх.
Varlıya yaxşılıq etmək daşı yağlamaq kimi bir şeydir. Бечеяси гlоло лъикlлъи гьубуй – кьеп нухlуд биинта рехьана.
Vura bilməyən dəyənəyin böyüyündən yapışar. Банурас хlус кlудаб бокlна.
Yad adamın evi kəndin kənarındadır.
Yaxşı döyüş pis duadan yaxşıdır.
Yaxşı igid yaxşı sözdən yumşalar, pis igid pis sözdən bərkiyər. Лъикав цlакъав чи лъикаб хабар риарилъну тамахlна, гешав чи кьадиги гешса къадна.
Yaxşı söz ilə dağ da əriyər. Лъикlаб хабаралъ меер бигlана.
Yaşı qurutmaq üçün günəş, qurunu islatmaq üçün şeh. Хlерхьараб букъази гloлo бакъ, букъараб хlерхьзи гlолo – шоб (шуб) къурагlала.
Yaşlı öləndə evdə, cavan öləndə qəlbdə boşluq yaranır. Кlудав чи хlаралъну рукъ, хизан хlаралъну ракl чlобогулъна.
Yayda tarlada ol, qışda-evdə. Риидал чолнил хlалтlлузухъ, кьиндал рикъил хlун.
Yazda əkməyən payızda biçməz. Ихдал хьинчас хаслухъ хъануру.
Yeməyi sevən inəyə, əri sevən ata yaxşı qulluq edər. Кен хирай гlакдаа лъикlса балана, чи вакьанай чодуа лъикlса балана.
Yeməyin içində nə olduğunu qaşıq bilər. Кинжота жаниб шеб буго бугьниа лъана.
Yetkin bir qız suyu coxalan çaya bənzər. Гlурайяс, кlанцlлъудудцlурабгlуруарехьана.
Yolda yoldaş, aulda dost. Нухl(нух) кlоласи гьалмагъ, росну хутlрасе гьудул къурагlала.
Yükü ağır olsa, eşşəyin beli əyilər, eşşək cılız olsa, arabası aşar. Гьир бакlаб берлъи хlимил мугъ гьетlна, хlама кьадагьаб берлъи гlарба кучlи гьанкlна.
İradə Məlikova. Azərbaycanda yaşayan xalqların atalar sözləri və deyimləri. Bakı, 2016.