Frensis Bekon
Frensis Bekon (1561–1626) — ingilis materialist filosofu.
| Frensis Bekon | |||
 | |||
| Doğum tarixi | 22 yanvar 1561 | ||
| Doğum yeri | York House, Strand, London | ||
| Vəfat tarixi | 9 aprel 1626 | ||
| Vəfat yeri | Highgate, London | ||
| Dəfn yeri | St Michael's Church, St Albans | ||
| |||
| A | B | C | Ç | D | E | Ə | F | G | H | X | İ | J | K | Q | L | M | N | O | Ö | P | R | S | Ş | T | U | Ü | V | Y | Z |
A
redaktə- Ağıl abidələri qüdrət abidələrindən sağ qalır.
- Ağıllı insan tapdığından daha çox fürsət yaradan insandır.
- Ailə maraqları demək olar ki, həmişə ictimai maraqları məhv edir.
- Allah haqqında ona layiq olmayan təsəvvürün olmasındansa, onun haqqında heç bir təsəvvürü olmaması yaxşıdır.
- Arvadlar cavanların məşuqələri, orta yaşlıların yoldaşları, qocaların dayələridir.
- Arvad və uşaqlar insanlıq öyrədir; subaylar isə qaşqabaqlı və sərtdirlər.
- Ateizm insanların ürəyindən çox dodaqlarındadır.
- Ateizm nazik buz qatıdır: onun üstündən bir nəfər keçə bilər, amma xalq guppultu ilə uçuruma düşəcəkdir.
B
redaktə- Bədbinlik yarasaya bənzəyər, ancaq günəş batandan sonra ortaya çıxar.
- Bəxtin iki övladı var:biri inam, digəri şöhrət.
- Bəzi kitabları dadmaq, bəzi kitabları elə-belə udmaq olar, amma az miqdarda kitabı yaxşı çeynəmək və həzm etmək lazımdır.
- Bilik güc, güc isə bilikdir.
- Bilik həyatda faydalı olmaq naminə qazanılmalıdır.
- Bilik — özü-özlüyündə qüvvədir.
- Bilik qüvvədirsə, metod ona aparan yoldur, yolçunun yolunu işıqlandıran fanardır.
- Bir çox axmaqlar və zəif düşüncəli insanlar alkoqolizmə meyilli valideynlərdən doğulur.
- Biz bildiyimiz qədərində bacarırıq. Biik gücdür.
- Biz üstünlük verdiyimiz şeylərin həqiqətinə inanmağa daha çox hazırıq. Ağıl çətin olanı rədd edir — çünki tədqiqatı davam etdirməyə səbri yoxdur; ayıq — ümidə köləlik etdiyi üçün; təbiətdə anlaşılmaz — mövhumatları olduğu üçün; təcrübə işığı — ona görə qürur və nifrət var; paradoksal — çünki geniş ictimaiyyətin rəyinə uyğun gəlir. Ehtirasların zehni ləkələməsi və korlaması yolları saysız-hesabsızdır.
- Bizi güclü edən yediklərimiz deyil, həzm etdirdiklərimizdir. Bizi varlı edən qazandıqlarımız deyil, mühafizə etdiklərimizdir. Bizi elmli edən oxuduqlarımız deyil, beynimizə yerləşdirdiklərimizdir.
- Böyük sərvətin onu başqasına verməkdən başqa heç bir real faydası yoxdur.
- Bütün elmlərin həqiqi və qanuni məqsədi insan həyatına yeni ixtiralar və zənginliklər bəxş etməkdir.
- Bütün vaxtınızı işə həsr etmək tənbəllikdir.
Ç
redaktə- Çoxlu qüsurları olan insanlar qüsurları ilk növbədə başqalarında görürlər.
D
redaktə- Dayaz fəlsəfə insan əqlini allahsızlığa sövq edir, dərin fəlsəfə isə insan əqlini dinə, Allaha doğru yönəldir.
- Dostlar zamanın oğrularıdır.[1]
- Dostluq insan sevincini ikiqat artırır, dərdini isə yarıbayarı bölür.
- Dünyada hər şey təkrarlanır.
- Dünyada insanı ən çox utandıran şey yalanının üzə çıxmasıdır.
- Düşmənə mərhəmət edən, özünü inkar edər.
- Düşüncələrin də insanlar kimi öz gəncliyi var.
- Düz sözə yalan qatmaq qızıla başqa metal qatmağa bənzəyir:möhkəmliyi artsa da, qiymətdən düşür.
E
redaktə- Elə bütlər də var ki, kişilərin bir-biri ilə əlaqəsi nəticəsində əmələ gəlir ki, mən onları bazar yerinin bütləri adlandırıram, orada ticarət və kişi yoldaşlığı hesabına yaranır. Çünki insanlar danışıq yolu ilə ünsiyyət qurur və sözlər vulqarın qavrayışına uyğun olaraq tətbiq edilir. Buna görə də pis və yararsız söz seçimi başa düşməyə heyrətamiz şəkildə mane olur. Nə də bəzi şeylərdə bilikli insanların özlərini qorumaq və müdafiə etmək adətləri olan təriflər və ya izahatlar heç bir şəkildə məsələni düzəltmir. Ancaq sözlər açıq şəkildə idrakı məcbur edir və alt-üst edir, hər şeyi çaşqınlığa salır və insanları saysız-hesabsız boş mübahisələrə və boş xəyallara aparır.
- Elə kitablar var ki, onların yalnız dadına baxmaq lazımdır, elələri var ki, onları, ən yaxşısı, udmaq lazımdır, nəhayət, yalnız bir parasını çeynəməyə və yenidən həzm etməyə dəyər, başqa sözlə, bəzi kitabı yalnız qismən, digərini səy göstərmədən və nəhayət, bir parasını bütünlüklə və diqqətlə oxumaq lazımdır.
- Elmlər kitabın yox, kitablar elmin nəticəsi olmalıdır.
Ə
redaktə- Ədalətsizliyin üç növü var: adi zorakılıq, qanun adıyla pərdələnən zorakılıq, bir də qanunun öz qəddarlığı.
- Əgər "bilmək" — yada salmaq deməkdirsə, "bilməmək" — unutmaq deməkdir.
- Əxlaqlı adamda hiylə olmaz.
- Ən dəhşətli tənhalıq — dostlarsız qalmaqdır.
- Ən pis təklik heç bir həqiqi dostun olmamasıdır.
F
redaktə- Fəlsəfə səthi öyrənildikdə şübhə doğurur, hərtərəfli araşdırılanda onu aradan qaldırır.
- Fikirlərin də adamlar kimi öz gəncliyi olur.
G
redaktə- Gözəl sifət səssiz tövsiyədir.
H
redaktə- Hec bir ehtiras sevgi və paxıllıq qədər insanı ovsunluya bilməz.
- Heç bir fəlakət, heç bir cinayət əyyaşlığın məhv etdiyi qədər insan və sərvəti məhv etmir.
- Heyrətlənmək — bilik toxumudur.
- Həqiqət almaz kimidir: qaranlıqda daha çox parıldayır.
- Həqiqət nüfuzun deyil, zamanın qızıdır.[2]
- Həqiqət zamanın qızıdır, hakimiyyətin deyil.
- Həqiqəti tapmaq istəyirsənsə, axtar, həqiqətlə evlənmək istəyirsənsə, onu öyrən, həqiqətə sahib olmaq istəyirsənsə, ona inan.
- Həqiqi dostu olmamaq tənhalığın ən pisidir.
- Hər hansı, hətta, ən zəif ehtiras belə ölüm qorxusuna qarşı duruş gətirə bilir. İntiqam, sevgi, namus, ağrı ölüm qorxusuna qalib gəlmək iqtidarındadır.[3]
X
redaktə- Xalqın dühası, ruhu, xarakteri onun atalar sözlərində özünü göstərir.
İ
redaktə- İnsan başqaları üzərində hökmranlıq edərək öz azadlığını itirir.
- İnsan hər vaxt qəhrəman ola bilməz amma hər vaxt insan ola bilər.
- İnsan təbiətində ağıllı olmaqdan əlavə dəlilik vardır.
- İnsan zəkası "acgözdür": o, yerində sakit dura bilmir, daim irəliyə — ona məlum olmayan ənginliklərə can atır və onu bu yürüşdən heç nə saxlaya bilməz.
- İnsanda elə bir daxili inam olmalıdır ki, bütün bədbinlikləri yandırıb kül edə bilsin.
- İnsanın hökmranlığı elmdə gizlidir.
- İnsanlar cəmiyyətdən dəstək, fayda və müdafiə axtarırlar.
- İnsanların şüurunu mühasirəyə alan bütlərin dörd sinfi var. Bunları fərqləndirmək üçün mən adlar verdim — birinci sinfi qəbilə bütləri adlandırdım ; ikincisi, mağaranın bütləri; üçüncü, Bazarın bütləri; dördüncü, Teatrın bütləri.
- İntiqam düşünən insan öz yaralarını təzə saxlayır, əks halda sağalacaq və yara izi qalacaq.
K
redaktə- Kitab elmlərin nəticəsi olmalıdır, elmlər kitabın yox.
- Kitab insan üçün mənəvi qidadır.
- Kitab zamanın dalğaları üzərində səyahət edən və öz qiymətli yükünü ehtiyatla nəsillərdən -nəsillərə yetirən fikir gəmisidir.
- Kitabxanalar qədim müqəddəslərin həqiqi fəzilətlə dolu bütün qalıqlarının qorunub saxlanıldığı və yatırıldığı ziyarətgahlar kimidir.
- Kitablar — zamanın dalğaları ilə səyahət edən və nəsildən-nəslə öz qiymətli yükünü ehtiyatla aparan fikir gəmiləridir.
Q
redaktə- Qəbilə bütlərinin təməli insan təbiətinin özündə və insanların qəbilə və ya irqində dayanır. Çünki insanın duyğusunun şeylərin ölçüsü olması yanlış bir iddiadır. Əksinə, bütün qavrayışlar, eləcə də ağıl kimi hisslər kainatın ölçüsünə görə deyil, fərdin ölçüsünə görədir. İnsan idrakı isə yalançı bir güzgü kimidir ki, o, nizamsız olaraq şüaları qəbul edərək, öz fitrətini ona qarışdıraraq şeylərin mahiyyətini pozur, rəngini dəyişir.
- Qəzəb küt adamları belə hazırcavab edir, amma onları kasıb edir.
- Qəzəbə sevgiylə, pisliyə yaxşılıqla, haqsızlığa əfv etməklə, yalana doğru ilə cavab ver.
- Qoy insanlar insan ağlının bütləri ilə İlahi ağlın ideyaları arasında mövcud olan fərqi öyrənsinlər. Birincilər sadəcə ixtiyari abstraksiyalardır; ikincisi, Yaradanın məxluqlarındakı həqiqi nişanələridir, çünki onlar həqiqi və incə toxunuşlarla materiyaya həkk olunur və müəyyən edilir. Deməli, həqiqət və faydalılıq burada tamamilə eynidir.
M
redaktə- Madam ki, vərdişlərimiz həyatımızın ən əsas hakimləridir, elə isə yaxşı birini hakim etməyə çalışmalıyıq.
- Mağara bütləri fərdi insanın bütləridir. Hər kəsin (ümumiyyətlə insan təbiətinə xas olan xətalardan başqa) özünəməxsus bir mağarası və ya yuvası vardır ki, o, ya özünəməxsus və özünəməxsus təbiətinə görə təbiətin işığını sındırır və rəngini dəyişir; və ya onun təhsilinə və başqaları ilə söhbətinə; ya da kitab oxumağa və hörmət etdiyi və heyran olduğu şəxslərin nüfuzuna; və ya təəssüratların fərqliliyinə, müvafiq olaraq onlar məşğul və meyilli bir şüurda və ya laqeyd və məskunlaşmış bir şüurda baş verir; və ya buna bənzər. Beləliklə, insanın ruhu (müxtəlif fərdlərə uyğun olaraq) əslində dəyişkən və təlaşla dolu bir şeydir və təsadüfən idarə olunur. Buradan Heraklit yaxşı müşahidə etdi ki, insanlar elmləri böyük və ya ümumi dünyada deyil, öz kiçik dünyalarında axtarırlar.
- Meymunu daha da çirkin edən onun insana çox bənzəməsidir.
- Məlumat gücdür.
- Məmnun olmağa meyilli olan bilik, meyvə və ya nəsil üçün deyil, zövq üçün olan bir nəzakətdir.
- Mən heç vaxt qoca olmayacağam. Mənə görə qocalıq həmişə məndən 15 yaş böyükdür.
- Məncə heç kim ölməkdən qorxmur, sadəcə ölümün zərbəsindən qorxur.
- Mənim vicdanımı özümdə saxlamaq üçün vəsaitim çatışmır.
- Məsləhət istəmək bir insanın digərinə göstərdiyi ən böyük etibardır.
- Millətin dühası, ağlı və ruhu onun zərb — məsəllərində üzə çıxır.
- Mütaliə-həyatda faydalı olmaq naminə edilməlidir.
- Mütaliə insanı kamilləşdirir, onun nitq qabiliyyətini inkişaf etdirir.
- Mütaliə insanı kamilləşdirir, düşünmək qabiliyyətini artırır, yazmaq isə insana dəqiqliyi öyrədir.
- Mütaliə insanları bilikli, söhbətcil və hazırcavab edir.
N
redaktə- Nadanlar elmə həqarətlə baxır, savadsızlar ona heyran olur, müdriklər isə ondan bəhrələnirlər.
- Nəhayət, fəlsəfələrin müxtəlif dogmalarından, həmçinin yanlış nümayiş qanunlarından insanların beyninə köçmüş bütlər var. Bunları mən Teatrın bütləri adlandırıram, çünki mənim fikrimcə, qəbul edilən bütün sistemlər qeyri-real və səhnə dəbdən sonra öz yaratdıqları dünyaları təmsil edən çoxlu səhnə əsərləridir.
O
redaktə- Oxumaq insana bilik, söhbət – hazırcavablıq, yazmaq vərdişi isə dəqiqlik aşılayır.
Ö
redaktə- Öz zənginliyi ilə hər şeyi ala biləcəklərini düşünənlərin əksəriyyəti hər şeydən əvvəl artıq özlərini satıblar.
- Özünə məxsus olmayanı arzuladıqda, özünə məxsus olanı da itirirsən.
P
redaktə- Paxılın bayramı olmaz.
- Pis adam başqalarında da həmişə pislik axtarır.
- Pul gübrə kimidir, bölüşməsən, heç nəyə yaramır.
- Pul sənə xidmət etmirsə, onda sən ona xidmət etməli olursan. Xəsis adam öz sərvətinin ağası deyil, əksinə, sərvəti onun ağasıdır.
- Pul yaxşı qulluqçudur, lakin pis ağadır.
- Pulu çox olan yata bilməz. Belələrinin həm beyni, həm də ruhu həmişə oyaq və əndişəlidir.[4]
S
redaktə- Sadiq dostları olmayan yalqızdır.
- Sağlam bədən mehmanxana, xəstə bədən xəstəxana kimidir.
- Sağlam düşüncə ona görə çox vaxt rədd edilir ki, ümidləri puça çıxarır.
- Sevgi hər zaman dünyaya həddən artıq dar baxış deməkdir.
- Sözlərdə ehtiyatlı olmaq bəlağətli nitqdən daha üstündür.
Ş
redaktə- Şübhələr düşüncələrimiz arasında yarasalara bənzəyirlər — onlar kimi daim alaqaranlıqda uçurlar.
T
redaktə- Təbiət ancaq o adama tabe olur ki, o təbiətin dili ilə danışır.
- Təbiəti idarə etməyin yeganə yolu ona itaət etməkdir.
- Təmkin sayəsində ən yüksək məqama çatmaq mümkündür.
U
redaktə- Uca Allah əvvəlcə bağ saldı. Həqiqətən də o, insan ləzzətlərinin ən safıdır.
- Uşaqlar həyatda qayğılarımızı artırırlar , amma onların sayəsində ölüm bizə o qədər də qorxulu görünmür.
- Uşaqlar qaranlığa düşməkdən qorxduğu kimi insanlar ölümdən qorxurlar; və uşaqların təbii qorxusu hekayələrlə artırıldığı kimi, insanların ölüm qorxusu da artır.
Ü
redaktə- Üç şey milləti böyük və firavan edir: münbit torpaq, aktiv sənaye, insanların və malların rahat hərəkəti.
- Ümid yaxşı səhər yeməyidir, amma pis axşam yeməyidir.
V
redaktə- Və sonda yalan nədir? Bu sadəcə maskalanmış həqiqətdir.
- Vətənə sevgi ailədən başlanır.
Y
redaktə- Yaxşı kitablar həqiqi dostlarımızdır.
- Yaxşı nümunələr yaratmaq , onları izləmək qədər dəyərlidir.
- Yalan zəiflərin daldanacaq yeri və sığınacağıdır.
- Yalançı — Allaha qarşı üsyan edən, lakin insanlardan qorxan bir axmaqdır.
- Yalanlamaq və rədd etmək üçün oxuma. İnanmaq və hər şeyi qəbul etmək üçün də oxuma. Danışmaq və nitq atmaq üçün də oxuma. Dartmaq, müqayisə etmək və düşünmək üçün oxu.
- Yalnız özünü düşünən insan, yumurtasını bişirmək üçün qonşusunun evini yandırar.
- Yanacaq hazırdırsa, onu alovlandıran qığılcımın hansı istiqamətdən gələcəyini söyləmək çətindir.
- Yaş dörd şeydə ən yaxşı görünür; yandırmaq üçün köhnə odun, içmək üçün köhnə şərab, etibar etmək üçün köhnə dostlar və oxumaq üçün köhnə müəlliflər.
- Yeni qərarlar qəbul etməyənləri yeni problemlər gözləyir.
Z
redaktə- Zarafatdan ciddiyə və ciddidən zarafata asanlıqla keçmək, düşündüyündən daha çox istedad tələb edir. Zarafat tez-tez onun köməyi olmadan məqsədinə çatmayacaq bir həqiqətə yoldaş kimi xidmət edir.
- Zarafat çox vaxt həqiqətə aparır.
- Zəkaya qanad yox, qurğuşun bağlamaq lazımdır ki, onun sıçrayış və uçuşunun qarşısını almaq mümkün olsun.
- Zənginlik insan varlığının ləyaqətli məqsədi ola bilməz.
Mənbə
redaktə- Aforizmlər və hikmətli sözlər. Bakı,2005.