Tur Xander

Bu məqalə Əbu Turxan məqaləsinə çox yaxındır və hər ikisinin eyni başlıq altında birləşdirilməsi mümkündür.

Tur Xander (Səlahəddin Sədrəddin oğlu Xəlilov; təxəllüsü: Əbu Turxan; 22 fevral 1952, Marneuli) — fəlsəfə elmləri doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü (2007).

---

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

---

A

• Aforizmlər fikir dünyasının suvenirləridir.
• Aforizm universal həqiqətlərin insan həyatına proyeksiyasıdır.
• “Ağlabatan hər şey gerçəkdir” fikri – qadın düşüncəsini, “gerçək olan hər şey ağlabatandır” fikri – kişi düşüncəsini əks etdirir.
• Ancaq bir sivilizasiya var; sadəcə onun sükanı əldən ələ keçir.
• Az pulla böyük sərvət əldə etmək istəyirsənsə, – kitab al!

B

• Başqa sahələrdə sevgi vərdişi olmayan adamın məhəbbət dərdinə mübtəla olması, immuniteti olmayanların xəstəliyə yoluxması kimi, ağır nəticələrə gətirə bilər.
• Bir tam halında fəaliyyət göstərə bilməyən ictimai sistemin ayrı-ayrı daxili qurumları nə qədər cəhd göstərsə də, cəmiyyətin inersiyasından xilas ola bilmir.
• Böyük yaradıcılıq potensialı olan şəxslər öz mənəvi-intellektual enerjisini şüalandıra bilməsələr, dəli olarlar.
• Bütün sosial orqanizmlərin canlı məxluqlar kimi özünü qoruma instinkti var.

C

• Cəmiyyət məntiqin universallığı sayəsində mümkün olmuşdur.

D

• Daha yüksək intellektli adamların əqli enerjisi texnika vasitəsilə adi adamların həyatına müdaxilə edir və mənəvi təcavüz baş verir.
• Dahiliyin imitasiyası üçün də istedad lazımdır.
• Dəlilər iki cür olur: ağlın çatışmazlığından və ağlın artıqlığından. Ağlın artıq hissəsi transfer edilə biləndə – dahilik yaranır.
• Dərdin də öz lirikası, öz ahəngi var; dərddən ancaq onun ahəngini kompensasiya edən başqa ahənglərin təsiri ilə çıxmaq olar.
• Dövlət müəyyən ideologiya əsasında fəaliyyət göstərir. Bu ideologiya milli ruha uyğun gəlirsə, deməli, o, milli dövlətdir, gəlmirsə, millətlə dövlət arasında qarşıdurma labüddür.
• Dövlətin funksiyası pul qazanmaq yox, pulun ədalətli bölgüsünü təmin etməkdir. Vay o günə ki, dövlət də pul qazanmağa aludə olsun.

E

• Ehtiras ağlı üstələyəndə dünyada qlobal istiləşmə baş verir.
• Elm “alın yazısını” qəbul etmədi, amma “genetik proqram” adı altında onu özü kəşf etdi.
• Elm yarandıqdan sonra hər şey zaman-zaman onun qiyafətinə bürünüb səliqə-sahman tapdı və günlərin birində o özünə də öz donluğundan paltar biçmək fikrinə düşdü: elm haqqında elm yarandı.
• Elm yolu bumeranqı xatırladır, nə qədər uzağa getsə də, yenə ilkin əsaslara qayıdırsan.
• Elmə xilaskar kimi baxmaq robotdan mərhəmət diləmək kimi bir şeydir.
• Eşqin daxili hərəkətverici qüvvəsi tükəndikdən sonra da, məhəbbət qatarı hələ uzun müddət yoluna davam edir. Bu, – məhəbbətdə ətalət prinsipidir.
• Eyni alətin çoxlu sayda olmasından ən yaxşı halda sinxronluq yarana bilər. Yeni keyfiyyət ancaq simfonikliyin məhsulu ola bilər.

Ə

• Əgər bütün insanlar eyni məntiqlə düşünməsəydilər, nə cəmiyyət, nə dövlət, nə də sivilizasiya olardı.
• Əgər hansı isə ölkədə dahilik də imitasiya oluna bilirsə, deməli, əsl dahilərə doğrudan da yer yoxdur.
• Əgər geniş kütlə fəlsəfi ideyaları mənimsəyə bilmirsə, filosoflar kütlənin içinə getməyi və publisistik üslubda yazmağı öyrənməlidirlər.
• Əmək bölgüsü insanın tamlığını əlindən alır və onun özünün də bölünməsinə gətirib çıxarır.
• Ən kamil əsər ideyaya adekvat olan əsərdir.

F

• Fərq olmadıqda inkişaf da olmaz. Kimsə irəli çıxmalı, sürünənlərə şahin zirvəsindən baxmalı, ürəyinin atəşi ilə qaranlıq meşədə azanların yoluna işıq saçmalıdır.
• Fikir üçün libas auditoriyaya uyğun seçilməlidir.
• Formal məntiq fəlsəfi daltonizmdir.

G

• Güclünün zəifləri əzməsinə qanun da, əxlaq da yol vermir. İntellektual gücün isə başqa əraziyə müdaxiləsinin nə hüquq, nə də əxlaq müstəvisində qarşısı alınmır.

H

• Hafizə yeganə meyar olanda təxəyyül heçə endirilmiş olur.
• Həqiqi jurnalist fəlsəfi fikirlə kütləvi şüur arasında vasitəçi kimi çıxış etməyi bacarmalıdır.
• Hər bir musiqi məhəbbətin hansı isə çalarlarını ifadə edir.
• Hər şeyin sistemə salındığı və normativləşdirildiyi bir dövrdə dahilərə yer nəzərdə tutulmayıb.
• Həyəcanlanmış atom öz artıq enerjisini şüalandıraraq yenidən normal vəziyyətə keçdiyi kimi, ilhamlanmış sənətkar da bu ilhamın, hiss-həyəcanın daşıdığı enerjini öz yaradıcılığı ilə «şüalandıraraq» «normal” vəziyyətə keçir.
• Həyat – ideyanın realizasiyasıdır.

İ

• İcbari şəraitdə içilən andın mənəvi gücü yoxdur və məcburiyyət qalxandan sonra ondan azad olmamaq sadəcə kişiliyin imitasiyasıdır.
• İdeologiya – haradasa fəlsəfə ilə siyasətin arasındadır.
• İdeya və iradə müəyyən sosial bazaya yiyələnəndə siyasətə çevrilir.
• «İndi» geniş planda xatirələrlə arzuların, dar planda isə təəssüratla istəyin vəhdətidir.
• İnsan öz təməlindən ayrılmamalıdır, yoxsa zəmanənin müxtəlifliyində itib-batar.
• İnsanlar uzun müddət misi qızıla çevirmək arzusunda olublar. İndi elm misi elə şeylərə çevirir ki, qızıl ona həsəd aparır.

K

• Keçmiş indinin virtual məkanıdır.
• Keçmiş ya ancaq salnamələrdə, yaddaşlarda qalıb tarixə daxil olur, ya da indinin strukturuna daxil olmaqla yaşamaqda davam edir.
• Kəşf özü faydalı olsa da, onun eyforiyası ziyan gətirir.
• Klassik qadınlar klassik poeziyaya, modern qadınlar isə modern poeziyaya bənzəyirlər.
• Kömürün küldən fərqi canında hələ də yanmaq potensialının qalmasıdır.
• Kütlənin istəkləri tez bir zamanda həyata keçməyəndə inqilab öz ətaləti ilə yeni hakimiyyətə gələnləri vurub yıxır.

Q

• Qərb cəmiyyəti ürək çatışmazlığından, Şərq cəmiyyəti ürək ifratından əziyyət çəkir.
• Qısa yazıda fikrin variasiyaları oxucunun öz öhdəsinə buraxılır.

M

• Mənəvi gücün mənbəyi ruhun ənginliyidir. Daxili mücadilə və ziddiyyətlərdən məhrum olanda insan inkişaf impulsunu itirir, durğunluq vəziyyətinə düşür.
• Müasir insan elmin qanadlarında elə uzaqlara uçmuşdur ki, özündən ayrı düşmüşdür.
• Müxtəlif xalqlar eyni prosesləri müxtəlif zamanlarda yaşayırlar.

N

• Neçə-neçə yazıçı öz dövrlərində və mühitlərində böyük tənqidçinin olmaması üzündən əks əlaqəyə girib təkan ala bilməmiş, potensialı açılmamışdır.
• Nəfs instinktdən başlayır, əqldə bitir.

O

• Okeanda olduğu kimi, hadisə və mahiyyət (ideya) dünyasında da qabarma və çəkilmələr bir-birini növbə ilə əvəz edir.

Ö

• Ömür genetik proqramın mühitdə açılışıdır.

P

• Poetik təb də bir atım barıt kimidir. Tez alışır, tez sönür.
• Pulun çoxluğu gözün toxluğuna dəlalət eləmir.

R

• Ruh sanki alternativ ruhlar sistemidir. İnsan onların matrisasıdır.

T

• Tarix fənninin tədrisində xronoloji ardıcıllıq keçmişdən indiyə yox, indidən keçmişə doğru olmalıdır.
• Tarixçilər əvvəlki tarixçilərin yazdıqlarını fakt kimi, onlara istinadla yazdıqlarını isə artıq sübut olunmuş həqiqət kimi qəbul edirlər. Bu isə elmin imitasiyasıdır.
• Təbiətin öz dünyası var və vaxtilə insan da onun bir hissəsi olmuşdur. Amma indi o, təbiəti özünün bir hissəsi etməyə çalışır.
• Tək-tək insanların şablonları aşıb keçməsi üçün təbiət özü də ara-sıra istisnalar etməlidir.
• Tələbəyə bilmədiklərinə görə yox, bildiyini necə bildiyinə görə qiymət vermək lazımdır.

S

• Sənət əsəri sənətkarın yaradıcı təxəyyülünü hər dəfə yenidən canlandırmaqla zamanlar arasında virtual rabitə yaradır.

Ş

• Şöhrət qabağa keçəndə gerçək inkişafın qarşısını kəsir.

V

• Vətəndaşlıq üçün Vətən sevgisi hələ yetərli deyil; bunun üçün dövlətçilik şüuru da tələb olunur.
• Viruslardan daha qorxulusu immunitetin yoxluğudur.

Y

• Yaşadığımız həyatda söz sahibi olmaq istəyiriksə, ruhani yaşantıların enerjisi həyatımıza cəlb olunan ictimai mühiti işıqlandırmaq və canlandırmaq üçün yetərli olmalıdır.
• Yaşamaq – ruhani potensialın həyat enerjisinə çevrilməsidir.
• Yeni bilik daxil olduğu sistemdə təməl kimi qəbul olunmuş ənənəvi biliklərlə dil tapa bilmirsə, sistem onu ya kənarlaşdırır,ya da özü dağılır; ən məqbul yol isə dili dəyişməkdir.