Nalayiq

---

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

---

A

• Az danışmağı, susmağı, soruşanda cavab verməyi, böyüklərə qulaq asmağı öyrətmək, nalayiq sözlər, söyüşlər, yersiz kəlmələr işlətdikdə utandırmaq, gözəl, zərif, xoş kəlamlardan istifadə etdikdə tərifləmək, buna adət etməyə hüsn-rəğbət oyatmaq lazımdır. O, müəlliminə, yaşca özündən böyük olanlara hörmət və xidmət etməyi bilməlidir. Böyük adamların övladları belə davranış qaydalarına daha çox möhtacdır. Onun müəllimi ağıllı, vicdanlı, əxlaq normalarına, uşaq ruhiyyəsinə bələd, şirin danışmaqda, insaflı rəftarda, vüqarlı, zəhmli davranışda, pak və təmizlikdə məşhur, şahların xasiyyətindən, adət və ənənələrindən, eyş-işrətlərindən, məclis və söhbətlərindən bixəbər, camaatın hər təbəqəsi ilə danışmağı bacaran, rəzil və alçaq adamlardan qaçmalıdır. Böyük adamların yaxşı tərbiyə görmüş, gözəl adətlər qazanmış uşaqları ilə bir məktəbdə oxumalıdır ki, darıxmasın, onlardan öyrənsin, başqa şagidlərə qibtə hissi ilə yanaşsın, onlarla bəhs-bəhsə girsin, elmə həvəsi artsın. Nəsirəddin Tusi

B

• Bir adam cavanlığın ilk çağlarında nəfsini şəhvətdən qoruya bilsə, qəzəbinin qarşısını ala bilsə, dilini saxlaya bilsə, özünü ələ almağa adət etsə, belə adam üçün bu cür tərbiyə çətin olmaz, dəlilərin çənginə keçməkdən qorxmaz, nalayiq söz və söyüşlərə məhəl qoymaz, cürbəcür təhqiramiz tənələrə dözüb özündən çıxmaz, əksinə, belə danışıqlara gülər, onları zarafata salıb üstündən keçər. Nəsirəddin Tusi
• Bütün ömrümüz boyu adam yerinə qoymadıqlarımıza baxıb ən qorxaq və ən nalayiq hərəkətlər edirik. Çarlz Dikkens

H

• Heç vaxt yaraşmayan söz söyləməyin; daha az təbii olsa da, pis niyyətli olmasa belə, özünüzü hansısa nalayiq hərəkətə sövq etməyin, çünki onlar başqaları tərəfindən ələ salınır. Kardinal Mazarin
• Həya ona deyilir ki, məzəmmət edilib danlanmamaq, nalayiq hərəkətlər müqabilində utanmamaq üçün nəfs biabır işlərin qarşısını alsın. Nəsirəddin Tusi

İ

• İnanc, bizim iradəmizin qərarlarına təkan verən və varlığımızın bütün sıxılmış enerjilərini harmonik şəkildə birləşdirən o müqəddəs qabiliyyət özümüz üçün deyil, bəşəriyyət üçün bizimdir. O, uzun təcrübə və gözləmə zəhməti ilə bərqərar olmuş, azad və qorxmaz sorğu-sualın qızğın işığında dayanmış həqiqətlərdə haqlı olaraq istifadə olunur. Sonra bu, insanları bir-birinə bağlamağa, onların ümumi hərəkətlərini gücləndirməyə və istiqamətləndirməyə kömək edir. Möminin təsəllisi və şəxsi ləzzəti üçün sübuta yetirilməmiş və sorğu-sual edilməmiş ifadələrə verildikdə murdarlanır; həyatımızın düz yoluna təntənəli bir əzəmət əlavə etmək və ondan kənarda parlaq bir ilğım göstərmək və ya hətta özümüzü aldatma yolu ilə bizim növümüzün ümumi kədərlərini boğmaq onları nəinki aşağı salmağa, həm də bizi alçaltmağa imkan verir. Kim bu məsələdə öz həmvətənlərinin rəğbətini qazanarsa, öz əqidəsinin paklığını hədsiz bir təəssübkeşliyi ilə qoruyar ki, hər an nalayiq bir şeyin üstünə düşməsin və heç vaxt silinməyəcək bir ləkə tutmasın. Bəşəriyyət qarşısında bu öhdəliyi borclu olan təkcə insanların lideri, dövlət xadimi, filosof və ya şair deyil. Kənddə yavaş-yavaş, nadir cümlələr söyləyən hər bir qaba insan onun irqinə mane olan ölümcül xurafatları öldürməyə və ya yaşatmağa kömək edə bilər. Hər bir sənətkarın zəhmətkeş arvadı cəmiyyəti birləşdirəcək inancları övladlarına ötürə və ya parçalaya bilər. Heç bir ağıl sadəliyi, heç bir stansiyanın qaranlıqlığı inandığımız hər şeyi sorğulamaq kimi universal vəzifədən qaça bilməz. Düzdür, bu vəzifə ağırdır və ondan çıxan şübhə çox vaxt çox acı bir şeydir. Təhlükəsiz və güclü olduğumuzu düşündüyümüz yerdə bizi çılpaq və gücsüz qoyur. Hər şey haqqında hər şeyi bilmək, hər şəraitdə onunla necə davranacağını bilməkdir. Nə baş verməsindən asılı olmayaraq, nə edəcəyimizi dəqiq bildiyimizi düşündüyümüz zaman, yolumuzu azıb hara dönəcəyimizi bilmədiyimizdən daha çox xoşbəxt və təhlükəsiz hiss edirik. Və əgər biz özümüzü hər hansı bir şey haqqında hər şeyi bildiyimizi və ona uyğun olanı edə biləcəyimizi güman etmişiksə, təbii olaraq, həqiqətən də cahil və gücsüz olduğumuzu, əvvəldən yenidən başlamaq məcburiyyətində olduğumuzu tapmaqdan xoşlanmırıq və şeyin nə olduğunu və onunla necə məşğul olmaq lazım olduğunu öyrənməyə çalışın - əgər həqiqətən bu barədə bir şey öyrənmək olarsa. İnsanları iman etməyə həvəsləndirən, şübhə etməkdən qorxan, bilik duyğusu ilə bağlı güc hissidir. Uilyam Kinqdon Klifford
• İndiki vaxtda müxtəlif səbəblərdən fikirləri həm müəlliflər, həm də ictimaiyyət üçün faydalı olacaq bu cür yazarlar tənqidlə məşğul olmaq istəmirlər, ona görə də istənilən müvəqqəti nəşrin redaktorları adsız işçilərin təklifləri ilə kifayətlənmək məcburiyyətində qalırlar. Bu işçilər kimlərdir? Ədəbiyyatda önəmli bir şeylə özünü şöhrətləndirmək istedadı olmayan layiqli tərbiyəli gənclərin əksəriyyəti təmtəraqla öz sözünü nəhəng Rusiyanın bütün guşələrinə çatdıran qəzetin kürsüsünə qalxırlar. Onlar təvazökarlıqla başlayırlar; lakin heç kimin onlara zidd olmadığını görərək, artıq özlərini qanuni hakimlər kimi təsəvvür edir, natiqlik kürsüsündə gülünc şəkildə öyünür və haqqında yalnız hörmətli mövqedən çıxış etməli olduqları insanlara qarşı nalayiq qışqırıqlar səsləndirirlər. Parnas aristokratlarımız Hötedən nümunə götürərək tənqidçilərə cavab vermirlər; amma ədəbiyyatın xeyrinə, gəncliyinə jurnal ədəbiyyatımızın demək olar ki, bütün sahəsinə xəyanət etdiyimiz bu səs-küylü azad ruhu sakitləşdirməyin vaxtıdır. Jukovski və Puşkinin əlindən bir neçə ildırım çaxması Parnasda asayişi bərpa edər və onları cəsarətli çıxışlar haqqında daha yaxşı düşünməyə vadar edərdi. Yeqor Rozen

M

• Məhəbbət səbirli və xeyirxahdır. Məhəbbət paxıl deyil, lovğalanmır, qürrələnmir, nalayiq davranmır, öz xeyrini güdmür, tez özündən çıxmır, ona edilən pisliyin hesabını tutmur. Haqsızlığa sevinmir, əksinə, həqiqətə şadlanır. Hər şeyə qatlaşır, hər şeyə inanır, hər şeyə ümid edir, hər şeyə dözür. Məhəbbət heç vaxt tükənmir. Bibliya, 1 Korinflilərə 13:4-8

N

• Nalayiq həyat keçirmə ki, nalayiq ölüm də ona əlavə edilsin. Nəsirəddin Tusi
• Nalayiq sözlər eşitmək, şit zarafatlara qulaq asmaq, lağlağıların şahidi olmaqdan çəkindirməli, təlim-tərbiyə tapşırıqlarını yerinə yetirib tam yorulmayınca, ona yemək verilməməlidir. Elə etmək lazımdır ki, heç bir şeyi gizlətməsin, bir şeyi gizlətsə, qəbahətli işləri də gizlətməyə cəsarət edər. Çox yatağanlığı qadağan etmək lazımdır. Çox yatmaq zehni kütləşdirər, hafizəni öldürər, bədəni lırtlaşdırar, insanı süst edər. Gündüz yatmağa qoymamalı, yumşaq, rahat paltar geydirməməli, bərkə-boşa öyrətməli, yayda sərin sərdabə və nazik tüllərə, qışda isti otaq və qalın kürklərə öyrətməməli, çox yerimək, hərəkət etmək, at minmək, əziyyət çəkməyə adət etməli, əksləri qadağan olunmalıdır, oturub-durmaq qaydaları, susub-danışmaq üsulları öyrədilməlidir. Biz bu barədə aşağıda danışacağıq. Saçlarına xüsusi sığal verib, əyninə qadınlara məxsus bəzək-düzəkli paltar geydirməməli, ehtiyac olmadıqca barmağına üzük keçirməməlidir. Yaxın adamları, ata-babaları, mal-dövlətləri, yeyib-içimləri, geyim-gecimləri ilə lovğalanmağa icazə verilməməlidir. Hamıya qarşı təvazökar olmaq, yaxın adamlara hörmət qoymaq təlqin edilməli, özündən zəiflərə əl qaldırıb özündən güclülərə boyun əymək, tay-tuşlarına paxıllıq etmək qadağan olunmalıdır. Yalan danışmağın qabağı alınmalıdır, istər yalandan, istərsə doğrudan and içməyə yol verilməməlidir, and içmək, ümumiyyətlə, hamı üçün pis adətdir. Böyük adamların, bəlkə də, yalan danışmağa ehtiyacı olsun, lakin uşaqların buna qətiyyən ehtiyacı ola bilməz. Nəsirəddin Tusi
• Nаlаyiq sözlər işlətməməli, dilini söyüşə öyrətməməli, zərurət üçündən аyıb kəlməyə еhtiyаc yаrаndıqdа оnu оbrаzlı, məcаzi ibаrələrlə аnlаtmаlı. Nəsirəddin Tusi

P

• Pis bir hərəkət, sonradan nə olursa olsun, həmişə edildiyi anda pisdir. Hər dəfə nalayiq səbəblərə görə özümüzə inanmağa icazə verəndə biz özümüzə hakim olmaq, şübhə etmək, məhkəmə və ədalətli dəlilləri ölçmək gücümüzü zəiflədirik. Biz hamımız yalançı inancların və onların gətirib çıxardığı ölümcül yanlış hərəkətlərin saxlanmasından və dəstəklənməsindən kifayət qədər əziyyət çəkirik və belə bir inancın qəbulu zamanı yaranan pislik böyük və genişdir. Lakin inamlı xarakter qorunub dəstəklənəndə, nalayiq səbəblərə görə inanmaq vərdişi aşılananda və daimi hala salındıqda daha böyük və daha geniş bir pislik yaranır. Əgər mən hər hansı bir şəxsdən pul oğurlamışamsa, sadəcə mülkiyyətin ötürülməsinin heç bir zərəri ola bilməz; itkini hiss etməyə bilər və ya puldan pis istifadə etməsinə mane ola bilər. Amma insana qarşı bu böyük səhvi etməkdən çəkinə bilmərəm ki, özümü vicdansız edirəm. Cəmiyyəti incidən onun əmlakını itirməsi deyil, oğru yuvasına çevrilməsidir, çünki o, cəmiyyət olmaqdan çıxmalıdır. Buna görə də pislik etməməliyik ki, yaxşılıq gəlsin; çünki nə olursa olsun, bu böyük bəla gəldi ki, biz pislik etdik və bununla pisləşdik. Eyni şəkildə, əgər mən kifayət qədər sübuta əsaslanmayan bir şeyə inanmağa icazə versəm, sırf inancın heç bir böyük zərəri ola bilməz; bu, hər şeydən sonra doğru ola bilər və ya bunu zahiri hərəkətlərdə nümayiş etdirməyə heç vaxt imkanım yoxdur. Amma insana qarşı bu böyük səhvi etməkdən çəkinə bilmirəm ki, özümü inandırıram. Cəmiyyət üçün təhlükə təkcə onun yanlış şeylərə inanması deyil, baxmayaraq ki, bu kifayət qədər böyükdür; ancaq inamsızlığa çevrilsin və hər şeyi sınamaq və onları araşdırmaq vərdişini itirsin; çünki o zaman yenidən vəhşiliyə qərq olmalıdır. Uilyam Kinqdon Klifford

S

• Sözlər küləkdir, nalayiq sözlər isə zərərli yelçəkəndir. Uilyam Şekspir