Estetika

Estetika (yun. aisthētikós — hiss edən, hissiyyatlı) — insanın dünyaya dəyərlilik münasibətinin spesifik təzahürü olaraq estetik sahəni və insanların bədii fəaliyyət sahəsini öyrənən fəlsəfi elm, hisslər haqqında elm.

---

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

---

A

• Alimlik səviyyəsi nə qədər yüksək olursa olsun, bədii-estetik təfəkkürlə birləşmədən filosofluq məqamına çatmaq mümkün deyil. Əbu Turxan
• Azərbaycan muğamı həm ənənəvi stabil struktur-metafizikası, həm də stilizasiya-improvizasiya funksionallığı ilə zəngin ifa texnologiyası imkanları nümayiş etdirməklə yanaşı, həmin tex-noloji imkanlara uyğun olaraq, poeziyanın klassik janrları içə-risində ən populyar olan qəzəlin ideya-estetik təsir gücündən də məharətlə istifadə etməyin mükəmməl nümunəsini təqdim edir. Nizami Cəfərov

B

• Biz minilliklər boyu dünyaya mənəvi, estetik, dini tələblər qoyduğumuza, ona kor-koranə istəklə, ehtirasla və ya qorxu ilə baxdığımıza və özümüzü məntiqsiz düşüncənin pis vərdişlərinə buraxdığımıza görə, bu dünya getdikcə heyrətamiz dərəcədə rəngarəng, qorxulu, mənalı, ruhlu, rəng almışdır - lakin biz rəngkar olmuşuq: zahiri görünüşləri meydana çıxaran və öz səhv əsas anlayışlarını əşyalara daşıyan insan zəkasıdır. Mark Avreli

D

• Dini ənənələrindən uzaq düşmüş mədəni cəmiyyət incəsənətdən estetik şüurun və “sənət nöqteyi-nəzərinin” verə biləcəyindən daha çox şey gözləyir. Romantik yeni mifologiya arzusu... rəssama və onun dünyadakı vəzifəsinə yeni bir təqdis şüuru verir. O, “dünyəvi xilaskar” kimi bir şeydir ki, onun yaradıcılığının kiçik miqyasda xilas edilməmiş dünyanın ümid etdiyi fəlakətin aradan qaldırılmasına nail olması gözlənilir. Hans-Georq Qadamer

E

• Erudisiya və sənətin qarışdığı və estetik həzzin daha da kəskinləşə bildiyi, lakin saf qalmadığı sevinclərdə bir növ eqoist özünüqiymətləndirmə qaçılmazdır. Marsel Prust
• Estetik hissə malik olmadan mənəvi cəhətdən inkişaf etmək mümkün deyil. Georq Vilhelm Fridrix Hegel
• Estetik nəzəriyyələr və bu elmin adı təxminən 150 il əvvəl yaranmışdır. İncəsənət nədir. (Lev Tolstoyun əsəri)
• Eynşteynin nəzəriyyəsi ən yüksək estetik ləyaqət dərəcəsinə malikdir: hər bir gözəli sevən onun həqiqət olmasını arzu etməlidir. Bu, çoxlu çıxılmaları heyrətləndirən kritik fərziyyələrin texniki sadəliyi ilə təbiətin əməliyyatlarının geniş vahid araşdırmasını verir. Söhbət sırf nəzəriyyənin əldə etdiyi irəliləyişdən gedir: Eynşteynin işinin bütün təsiri fizikanı daha fəlsəfi (yaxşı mənada) etmək və XVII əsrin böyük elmi sistemlərinə aid olan intellektual birliyin bir hissəsini bərpa etməkdir və XVIII əsrdə artan ixtisas və təfərrüatlı biliklərin böyük kütləsi nəticəsində itirildi.

Ə

• Ədəbiyyatın yeni üfüqlər və yeni perspektivlər - fəlsəfi, dini, estetik və hətta sosial baxımdan gətirməyə qadir olduğunu xəyal edənlərə aid olduğumu etiraf etməkdən utanmıram. Qədim yəhudi ədəbiyyatı tarixində şairlə peyğəmbər arasında heç vaxt əsas fərq olmayıb. Qədim poeziyamız çox vaxt qanuna, həyat tərzinə çevrilirdi. Ayzek Zinger

F

• Fars dili əsrlər boyu Orta Şərqin, xüsusən, türklərin də ədəbi dili kimi işləndiyi üçün Azərbaycan, osmanlı, cığatay ədəbiyyatlarında, xüsusən, şeir və qəzəldə farsca estetik ifadələr bol işlənmişdir. Füzulinin ədəbi dili də bu qaydadan müstəsna deyildir. Lakin onun işlətdiyi farsca sözlər daha çox xalqına, xüsusən, ədəbi mühitə tanış sözlərdir. Cavad Heyət

H

• Heç bir hökumətin elmi prinsiplərin həqiqəti ilə bağlı qərar vermək və araşdırılan sualların xarakterini heç bir şəkildə təyin etmək hüququ yoxdur. Nə hökumət bədii yaradıcılığın estetik dəyərini müəyyən edə, nə də savad və bədii ifadə formalarını məhdudlaşdıra bilməz. İqtisadi, tarixi, dini və ya fəlsəfi doktrinaların etibarlılığı barədə də açıqlama verməməlidir. Əvəzində o, öz vətəndaşları qarşısında azadlığı qorumağa borcludur, bu vətəndaşların gələcək macərasına və bəşər övladının inkişafına töhfə verməsinə imkan verməlidir. Riçard Feynman
• Heç vaxt bəstələmək istəməzdim! Yaxşı dirijor olmaq istədiyim üçün musiqi bəstəkarlığı və kontrpuan (Musiqi kompozisiyasında iki və daha çox melodiya xəttinin müəyyən texniki və estetik meyarlara uyğun birləşdirilməsi. Ona “üfüqi polifoniya sistemi” də deyilir.) öyrəndim. Alfred Myumen

İ

• İncəsənət təcrübəni dizayn etməkdir və estetik zövqümüz bu dizaynı tanımaqdan ibarətdir. Alfred Norz Vaythed
• İntellektualın vizual qavrayışdan üstün olduğunu iddia etmədən, bununla belə etiraf etmək lazımdır ki, kino bir sıra estetik-intellektual qavrayış vasitələrinin istifadəsiz qalmasına imkan verir ki, bu da mühakimə qabiliyyətinin zəifləməsinə səbəb ola bilməz. İohann Heyzinq
• İstehza — düşüncənin estetik tərkib hissəsidir. Salvador Dali

M

• “Memarlıq” ilk baxışda daha sabit və sonlu bir termin kimi görünə bilər. Onun üçölçülü, maddi, istifadə edilə bilən forması var. Ancaq nəyin memarlıq sayıla biləcəyi və nəyin mümkün olmadığı ilə bağlı suallar qalır və bununla demək istəyirəm ki, biz adətən memarlığı onun strukturuna estetik və funksional mülahizələri daxil etmək üçün başa düşürük. Bu kateqoriyaya aid olmayan hər şeyi “sadəcə bina” kimi təsvir etmək olar. Bu çox sadə görünə bilər. Memarlıq yalnız incə memarlıq üslubundan istifadə etməklə müəyyən edilə bilərmi - xalq dili əvəzinə yüksək və ya nəzakətli memarlıq? Dana Arnold
• Möcüzənin tam mahiyyəti, əslində, cansızlıqdır. Əksinə, estetik qəbuledicilik, ürəklə təchiz olunmaq, güclü bir möcüzəyə qərq olmaqdan başqa bir şey deyil. Yalnız bu sonsuz gücləndirici qüvvə ilə tam şəkildə qidalanan ürəyi olanlar, yalnız bu cür istifadələrin daimi təcrübəsinə öyrəşmişlər, başqaları deyil, yalnız onlara heyran olmaq qabiliyyəti verilir. Və bu möcüzə də ağrılıdır. Ağrının mahiyyəti, əslində, bütün ümidlərin yoxluğundan yaranan xüsusi bir möcüzədən başqa bir şey deyil. Abhinavaqupta

R

• Respublika Yazıçılar İttifaqının tərkibində Cənubi Azərbaycandan olan ədəbiyyatçılar da məhsuldar işləyirlər. Yaradıcılıq ittifaqının rəhbərliyi onlara daim diqqət yetirməli, onların əsərlərini respublikada və respublikanın hüdudlarından kənarda geniş təbliğ etməlidir. Ümumiyyətlə, Cənubi Azərbaycanla ədəbi əlaqələri möhkəmləndirmək, mədəniyyətin və mənəvi yaradıcılığın bütün sahələrində geniş əlaqələri inkişaf etdirmək, bizdə toplanmış zəngin bədii-estetik təcrübəni qələm yoldaşlarına vermək barədə düşünmək lazımdır. Heydər Əliyev
• Rəssamlıq estetik bir əməliyyat deyil: bu yad və düşmən dünya ilə bizim aramızda vasitəçilik etmək üçün nəzərdə tutulmuş sehr formasıdır. Pablo Pikasso
• Riyaziyyatdakı gözəlliyi, ədəd və fiqurlardakı harmoniyanı, həndəsənin zərifliyini unutmaq olmaz. Bunlar insanda əsl estetik hiss oyadır. Anri Puankare
• Riyaziyyatın üç məqsədi var. Təbiəti öyrənmək üçün alətlər təmin etməlidir. Bundan əlavə, onun fəlsəfi yönümlü və cəsarətlə desəm, estetik yönü var. O, filosofu say, məkan və zaman ideyalarını tədqiq etməyə təşviq etməlidir; və bundan əlavə, bilicilər riyaziyyatda rəsm və musiqinin verdiyi zövqə bənzər bir həzz tapırlar. Onlar rəqəmlərin və formaların ahəngdar harmoniyasına heyran olurlar; yeni kəşf onların qarşısında gözlənilməz perspektivlər açanda heyrətlənirlər; və hisslər bu prosesdə iştirak etmədiyi üçün onların yaşadıqları həzz estetik xarakter daşımırmı? Düzdür, yalnız seçilmiş bir neçə nəfər bunu tam şəkildə yaşamaq imtiyazına malikdir; lakin bütün yüksək sənətlərlə eyni deyilmi? Ona görə də tərəddüd etmədən deyəcəm ki, riyaziyyat öz xatirinə yetişdirilməli, fizikada tətbiq tapmayan nəzəriyyələr də digərləri kimi öyrənilməlidir. Anri Puankare

T

• Teatr ictimai həyatın güzgüsü, sənət məbədi olduğundan teatrda tamaşaya qoyulan əsərlər həyatımızın təkcə əxlaqi cəhətlərini tərbiyə etməməli, həm də insan təbiətinə xas olan estetik hisslər aşılamalıdır; deməli, hər bir səhnə əsərində əxlaqi ünsürdən başqa, bədii ünsür də olmalıdır; musiqi əsərində bədiilik ünsürü musiqi ilə ifadə olunur, dram əsərlərində isə poeziya və nəsrlə; səhnə sənətinin hər iki sahəsinin kütlə üçün zəruri olduğu burdan irəli gəlir. Üzeyir Hacıbəyli

Y

• Yaddaş vicdanın və əxlaqın mədəniyyətin əsasını təşkil edir, mədəniyyətin zənginləşməsinin, şeirin əsaslarından biridir - mədəni dəyərlərin estetik qavranılmasıdır. Yaddaşı qorumaq özümüzə və nəsillərimizə olan mənəvi borcumuzdur. Yaddaş bizim sərvətimizdir. Dmitri Lixaçov
• Yaponiyanın ən gözəl estetik əsəri fil sümüyündən, bürüncdən, yaxud keramikadan hazırlanmış məmulat yox, qılınclar yox, bu ölkənin qadınlarıdır… Şəxsi rəyin boğulduğu, özünü qurban verməyin isə ümumi vəzifə elan edildiyi, şəxsiyyətin heç vaxt zahirən deyil, daxilən inkişaf edə bildiyini dərindən anlayan bir cəmiyyət, – yalnız belə bir cəmiyyət bu cür qadın yetişdirə bilər.
  • Lafkadio Hern, “Yaponiyanı təsvir etmək cəhdi”. Tokio, 1904.
• Yaşıl otlaqların bürüdüyü sıldırım dağ döşündə gözəl mənzərəli Şuşa şəhəri düşmüşdü. Onun gözəl təbiət mənzərələri hər il səyyahları özünə cəlb edir, yaşıllıqlara qərq olmuş dağların mülayim cizgiləri yolçuları valeh edir. Lakin Şuşadan alınan estetik təəssürat bununla qurtarmır. Burada Azərbaycanın başqa rayonlarına nisbətən musiqi daha çoxdur. Burada həmişə xalq mahnılarını, xanəndələri, çalğıçıları dinləmək və rəqslərə baxmaq olar. Şuşa uzun zamanlardan bəri musiqi mərkəzi kimi tanınmış və xalq musiqi istedadlarının tükənməz məktəbi kimi bütün Zaqafqaziyada şöhrət qazanmışdır. “Şuşa musiqiçiləri” Azərbaycan musiqisinin tarixini yaratmış və onu yalnız öz vətənlərində deyil, həm də Şərqin başqa ölkələrində təmsil etmişlər.
  • V. Vinoqradov, akademik