İrq

İrq – müəyyən coğrafi regionda formalaşmış irsi bioloji əlamətlər və xarici oxşarlıqlarla birləşən insan qrupları sistemi. Müxtəlif irqlərin xarakterik cizgiləri insanın müəyyən mühitə adapsasiyası nəticəsində yaranır. Əbdül Səttar Ədhi

---

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

---

A

• Antisemitizm yəhudilərə qarşı düşmənçilik yaymaq deməkdir. Lənətə gəlmiş çar monarxiyası son günlərini yaşayarkən cahil fəhlə və kəndliləri yəhudilərə qarşı qızışdırmağa çalışırdı. Çar polisi torpaq sahibləri və kapitalistlərlə ittifaqda yəhudilərə qarşı talanlar təşkil etdi. Torpaq sahibləri və kapitalistlər yoxsulluq üzündən işgəncələrə məruz qalan fəhlə və kəndlilərin nifrətini yəhudilərə qarşı yönəltməyə çalışırdılar. Başqa ölkələrdə də tez-tez görürük ki, kapitalistlər zəhmətkeşlərin gözlərini kor etmək, onların diqqətini zəhmətkeş xalqın əsl düşməni olan kapitaldan yayındırmaq üçün yəhudilərə qarşı nifrət bəsləyirlər. Yəhudilərə qarşı nifrət yalnız torpaq sahiblərinə və kapitalistlərə köləliyin fəhlə və kəndlilər arasında uçurum cəhaləti yaratdığı ölkələrdə davam edir. Yəhudilər haqqında yayılan yalan və böhtanlara ancaq ən cahil və məzlum insanlar inana bilər. Bu, kahinlərin bidətçiləri odda yandırdığı, kəndlilərin əsarətdə yaşadığı, xalqın əzilmiş və susqun olduğu qədim feodal dövrünün sağ qalmasıdır. Bu qədim, feodal cəhalət keçib gedir; insanların gözü açılır. Zəhmətkeş xalqın düşməni yəhudilər deyil. Fəhlələrin düşmənləri bütün ölkələrin kapitalistləridir. Yəhudilər arasında da işləyən insanlar var və onlar çoxluq təşkil edir. Onlar da bizim kimi kapitalın əzdiyi qardaşlarımızdır; onlar bizim sosializm uğrunda mübarizədə yoldaşlarımızdır. Yəhudilər arasında da ruslar və bütün xalqlarda olduğu kimi istismarçılar və kapitalistlər də var. Kapitalistlər müxtəlif dinlərə, müxtəlif millətlərə və müxtəlif irqlərə mənsub işçilər arasında nifrət toxumu səpməyə və qızışdırmağa çalışırlar. İşləməyənlər isə kapitalın gücü ilə hakimiyyətdə saxlanılır. Zəngin yəhudilər, varlı ruslar kimi və bütün ölkələrin zənginləri işçiləri sıxışdırmaq, əzmək, soymaq və parçalamaq üçün ittifaqdadırlar. Yəhudilərə işgəncə verən və təqib edən lənətə gəlmiş çarizmə ayıb olsun. Yəhudilərə nifrət bəsləyənlərə, başqa millətlərə qarşı nifrət bəsləyənlərə ar olsun. Vladimir Lenin
• Аsiyаlı və аvrоpаlı əcdаdlаrımızdаn bizə irs qаlаn irqi, mədəni, əxlаqi və sоsiаl kоnsеpsiyаlаr həmvətənlərimizə, оnlаrın istеdаd və rifаhınа hörmətdən kеçməklə hər şеyi qəbul еtməli və еhtirаm göstərməlidir. Pirаmidаnı öz şəxsi şərəfin üzərində qurmаq yоlvеrilməzdir. Nə qədər ki, biz şəxsi və milli аdətlərimizi möhkəm sаxlаyırıq, bizim həyаt еnеrjimizi sümürən təmtərаqlı özünüsеvmə оyunlаrının qurbаnı оlmаmаlıyıq. Atilla
• Avropa və Afrika artıq buradadır və hindlilər də əvvəllər burada olublar. O, bu gün iki ifrat qara və ağın arasında dayanır, hər ikisi ilə qardaşlıq iddiasında olmaqdan çox qürurlu, lakin hər ikisinin gücünə tab gətirə bilməyəcək qədər zəifdir. İndiyə qədər hökumətimizin siyasəti müdrikliklə deyil, irq qüruru ilə idarə olunurdu. Son vaxtlara qədər nə hindistanlı, nə də zənci siyasi orqanın bir hissəsi kimi qəbul edilməmişdir. Hər iki irqi vətənpərvərlik hissləri ilə ruhlandırmaq üçün heç bir cəhd edilməyib, lakin hər iki irqin ürəyinə təhlükəli narazılıq və nifrət toxumları səpilib. Frederik Duqlas
• Azadlıq, dinlə yanaşı, 2460 il əvvəl Afinada toxum səpilməsindən tutmuş, yetişmiş məhsulun bizim irqimizin kişiləri tərəfindən yığılmasına qədər yaxşı işlərin motivi və cinayətin ümumi bəhanəsi olmuşdur. O, yetkin sivilizasiyanın zərif meyvəsidir; və bu terminin mənasını bilən xalqların azad olmağa qərar verməsindən bir əsr keçmədi. Hər əsrdə onun tərəqqisini təbii düşmənləri, cəhalət və xurafat, fəth şəhvəti və asanlıq eşqi, güclü adamın hakimiyyət həvəsi və kasıbın yemək həvəsi mühasirəyə alıb. Lord Con Akton
• Azadlıq qanunu irq üzərində irqin, imanın iman üzərində, sinfin sinif üzərində hökmranlığını ləğv etməyə meyllidir. Bu, siyasi idealın həyata keçirilməsi deyil, mənəvi borcun yerinə yetirilməsidir. Lord Con Akton

B

• Belə fikir var ki, xristian dininə bağlı olmasaq, hamımız üçün pis olar. Mənə elə gəlir ki, buna sadiq qalan insanlar çox pis insanlar olublar. Siz bu maraqlı həqiqəti görürsünüz ki, hər hansı bir dövrdə din nə qədər güclü və doqmatik inanc nə qədər dərin olsa, qəddarlıq da bir o qədər çox olmuş, vəziyyət də bir o qədər pis olmuşdur. İnsanlar həqiqətən xristian dininə bütün tamlığı ilə inandıqları zaman, bütün işgəncələri ilə birlikdə inkvizisiya var idi; cadugər kimi yandırılan milyonlarla bədbəxt qadın var idi; din adı altında hər cür insana qarşı hər cür qəddarlıq edilirdi. Siz dünyaya nəzər saldıqda görürsünüz ki, insani hisslərdə hər bir irəliləyiş, cinayət qanununda hər bir təkmilləşmə, müharibənin azaldılması istiqamətində atılan hər addım, rəngli irqlərə qarşı daha yaxşı rəftar istiqamətində atılan hər addım və ya köləliyin yumşaldılması, dünyada mövcud olan mənəvi tərəqqi, dünyanın mütəşəkkil kilsələri tərəfindən davamlı olaraq qarşı çıxdı. Mən tamamilə qəsdən deyirəm ki, öz kilsələrində təşkil olunmuş xristian dini dünyada mənəvi tərəqqinin əsas düşməni olub və indi də belədir. Bir fakt götür. Bu, xoşagəlməz fakt deyil, lakin kilsələr insanı xoşagəlməz faktları qeyd etməyə məcbur edir. Fərz edək ki, bu gün yaşadığımız dünyada təcrübəsiz bir qız sifilisli kişi ilə evlidir; bu halda Katolik Kilsəsi deyir: “Bu, ayrılmaz bir müqəddəslikdir. Bekarlığa dözməli və ya birlikdə qalmalısınız. Birlikdə qalsanız, sifilitik uşaqların doğulmasının qarşısını almaq üçün kontraseptivlərdən istifadə etməməlisiniz." Bu yalnız bir nümunədir. Hazırda kilsənin əxlaq adlandırmaq üçün seçdiyi şeydə israrla hər cür insanlara layiq olmayan və lazımsız əzablar verməsinin bir çox yolu var. Bildiyimiz kimi, o, böyük ölçüdə dünyada əzab-əziyyəti azaldan bütün istiqamətlərdə hələ də irəliləyiş və təkmilləşmənin əleyhdarıdır, çünki o, əxlaq kimi müəyyən dar davranış qaydalarını qeyd etməyi seçmişdir. insan xoşbəxtliyi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur; və siz deyəndə ki, bu və ya digər şeylər etmək lazımdır, çünki bu, insan xoşbəxtliyinə səbəb olacaq, bunun heç bir əlaqəsi olmadığını düşünürlər. “İnsan xoşbəxtliyinin əxlaqla nə əlaqəsi var? Əxlaqın məqsədi insanları xoşbəxt etmək deyil". Bertran Rassel
• Bəzi tanınmış sosial məqsədəuyğunluğun əksini tələb etdiyi hallar istisna olmaqla, bütün insanların bərabər rəftar hüququna malik olduğu hesab edilir. Beləliklə, məqsədəuyğun sayılmağı dayandırmış bütün sosial bərabərsizliklər sadə məqsədəuyğunluq deyil, ədalətsizlik xarakteri daşıyır və o qədər zülmkar görünür ki, insanlar onlara necə dözə bildiklərini düşünməyə meyllidirlər; unudurlar ki, bəlkə də, özləri də eyni dərəcədə səhv məqsədəuyğunluq anlayışı altında başqa bərabərsizliklərə dözürlər, bunun düzəldilməsi, təsdiqlədiklərini nəhayət qınamağı öyrəndikləri qədər dəhşətli göstərərdi. Bütün sosial təkmilləşmə tarixi, bir adət və ya institutun digərinin ardınca sosial varlığın ilkin zərurətindən hamı tərəfindən damğalanmış ədalətsizlik və tiranlıq rütbəsinə keçmişdir. Qullar və azadlar, zadəganlar və təhkimlilər, patrisyenlər və plebeylər arasındakı fərqlər də belə olmuşdur; Rəng, irq və cins aristokratiyaları ilə də belə olacaq və qismən də artıqdır. Con Stüart Mill
• Bildirmək istəyirəm ki, mən heç bir şəkildə ağ və qara irqlər arasında ictimai və siyasi bərabərliyin tərəfdarı deyiləm və heç vaxt da olmamışam. Mən zəncilərin səsvermə hüququnun, yaxud münsiflər heyətinin üzvü və ya hökumətə rəhbərlik etmək hüququna malik olmalarının, nə də ağ adamlarla nikah bağlamalarının tərəfdarı deyiləm və heç vaxt da olmamışam. Buna əlavə olaraq qeyd etmək istəyirəm ki, ağlarla qaralar arasında elə bir fiziki fərq mövcuddur ki, bu fərq onların ictimai və siyasi bərabərlik şəraitində birgə yaşamaq imkanını istisna edir. Bu iki irq bir-birinə bərabər ola bilməz. Amma nəzərə alsaq ki, indi onlar bir yerdə yaşayırlar, o zaman onlar arasında hökmranlıq və tabeçilik münasibəti olmalıdır. Hər bir insan kimi, mən də ağ irqin hökmran olmasının tərəfdarıyam. Avraam Linkoln
• Bir gün hamımız azad olacağıq. İrqi nifrət yox olacaq; vətəndaşlıq vacib olacaq, amma bütövlükdə insanlıq daha çox olacaq. Sərhədlər və ərazilər insanın düşüncəsində öz layiqli yerini tutacaq, lakin xoşməramlılıq və beynəlxalq anlayış daha çox əhəmiyyət kəsb edəcək. Dini fərqliliklər və məzhəb nifrətləri sonda yox olmalıdır... Alisa Beyli
• Bu qədər yaxşı idarə olunan, o qədər həssas, xeyirxah Amerika cəmiyyətinin ortasında, söhbət ölkənin yerli sakinlərindən gedirsə, soyuq eqoizm və tam hisssizlik hökm sürür. Amerika Birləşmiş Ştatlarının amerikalıları Meksikadakı ispanlar kimi öz itlərinin hindliləri ovlamasına icazə vermirlər, amma burada da hər yerdə olduğu kimi Avropa irqini canlandıran eyni mərhəmətsiz hiss var. Bu dünya bizə məxsusdur, onlar hər gün özlərinə deyirlər: Hind irqi, qarşısını almaq mümkün olmayan və gecikdirmək arzuolunmaz olan son məhvə məhkumdur. Cənnət onları sivilizasiya etməyib; ölmələri lazımdır. Üstəlik mən buna qarışmaq istəmirəm. Mən onlara qarşı heç nə etməyəcəyəm: onların məhvini tezləşdirəcək hər şeyi təmin etməklə kifayətlənəcəyəm. Zamanla onların torpaqlarına sahib olacağam və mənim hərəkətim onların ölümünün günahı olmayacaq. Amerikalı öz mülahizəsindən razı qalan kilsəyə gedir və orada Müjdənin xidmətçisi hər gün bütün insanların qardaş olduğunu və onların hamısını eyni surətdə yaradan Əbədi Varlığın onlara bir birinə kömək etmək vəzifəsini verdiyini təkrarladığını eşidir. Aleksis de Tokvil
• Bu mübarizədə mənim ən yüksək məqsədim ittifaqın qorunması, köləliyin qorunmaması və ya məhv edilməsidir. Əgər mən hər hansı bir qulu azad etmədən ittifaqı xilas edə bilsəydim, mən bunu edərdim və əgər mən bütün qulları azad edib onu xilas edə bilsəydim, bunu edərdim, əgər mən bəzi qulları azad edib, bəzilərini isə azad edə bilməyib onu xilas edə bilsəydim, bunu edərdim. Köləlik məsələsində və rəngli irq üçün etdiyim hər şeyi ona görə edirəm ki, bunun ittifaqı qorumağa kömək edəcəyinə əminəm... Avraam Linkoln
• Bunu necə təyin etməyinizdən asılı olmayaraq, mən yerli qrupla eyni deyiləm. Planet, növ, irq, millət, dövlət, din, partiya, birlik, klub, dərnək, məhəllə abadlaşdırma komitəsi; Heç birində marağım yoxdur. Mən fərdləri onlarla görüşdükcə sevirəm və onlara dəyər verirəm, onların eyniləşdirdiyi və aid olduğu qruplara nifrət edirəm və onlara nifrət edirəm. Corc Karlin

Ç

• Çoxu elə öz yatağındaca ölüb. Heç kəs öz ömründən artığını yaşamayıb. Hətta savadlı adamlar, çox oxuyanlar – qaradərili həkimlər, müəllimlər, qəzetçilər, biznesmenlər – belə çox çətin bir məsələ qarşısında aciz qalıblar. Belələri ağılları ilə işləyib irəli getməklə yanaşı, bir də öz irqlərinin qayğısına qalmağa məcbur olublar və bəzən bu yerdə ağıl da aciz qalıb. Ağ adamlar elə güman edir ki, savadından asılı olmayaraq bütün qaradərililərin içində dərin cəngəllik var. Onlar keçilməz çaylara hökm edir, budaqdan budağa tullanaraq meymun səsi çıxarır, zəhərli ilanlarla yatıb dururlar. Qaradərililərin qana bulaşmış dişləri isə ağ adamların qanına susayır. Onlar haradasa düz fikirləşirlər. Qaralar ağ adamları zəncilərin mülayim, xoşrəftar, ağıllı, eşqli adamlar olduğuna inandırmaq istədikcə, zəncilərin bir çox inaclarının daha saf duyğulara bağlı olduğunu sübut etməyə çalışdıqca, həmin cəngəlliklər daha sıx və keçilməz olur. Amma bir həqiqət var, axı bu cəngəllikləri qaralar öz əvvəlki vətənlərindən, başqa dünyadan götürüb gətirməyiblər. Xeyir, bu cəngəllilkləri onlar üçün ağlar yaradıb. Və beləcə yayılıb, dərinlşəib, qalınlaşıb o cəngəlliklər. Hətta onların ölümündən sonra da cəngəlliklər böyüyüb, yaşıllaşıb və bu, onlara həyat verən ağlara yetişənə qədər davam edib. Cəngəllik onların hər birini tanınmaz hala salana qədər dəyişib. Onlar qaniçən olublar, ağlasığmaz dərəcədə azğınlaşıblar – elə olmaq istəməsələr də, – və bir vaxtlar öz əlləri ilə saldıqları cəngəlliklərdən ölümünə qorxmağa başlayıblar. Sən demə budaqdan budağa tullanıb meymun səsi çıxaran canlı onların ürəyində, onların ağ və zərif dəisi altda yaşayırmış. Sən demə o qana bulaşmış dişlər də onların öz dişləriymiş… Toni Morrison

D

• Din - yaşadığımız duyğular dünyasının bəzi bioloji və psixoloji ehtiyaclarımıza görə daxilimizdə yaratdığımız arzular aləmi vasitəsilə nəzarət altına alınması yolunda göstərilən cəhddir. Ancaq din son məqsədinə heç vaxt çatmır. Dini təlimlərdə yarandıqları dövrlərə, insan irqinin hələ tamamilə cahil olduğu uşaqlıq günlərinə aid izlər vardır. Onun verdiyi təskinlik və təsəllilərə qəti surətdə inanmaq lazım deyil. Təcrübələrimiz bizə dünyanın uşaq bağçası olmadığını öyrədir. Dinin söykənməyə çalışdığı əxlaqi buyruqlar dindən başqa dayaqların mövcudluğunu zəruri edir. Çünki insan cəmiyyətləri bəzi əxlaq qaydaları olmadan yaşaya bilmir; itaətkarlığı dini inanc və əxlaq qaydaları ilə əlaqələndirmək təhlükəlidir. İnsanın təkamül prosesində dinin yerini müəyyənləşdirməyə çalışan şəxs görəcəkdir ki, din o qədər də qədim tarixə malik deyildir və bu tarix sivilizasiyaya yiyələnmiş fərdin uşaqlıqdan yetkinliyə keçid prosesində məruz qaldığı nevrozlara paraleldir. Ziqmund Freyd

H

• Hər şeyə rəğmən yeganə bir irq vardır - insanlıq. Corc Mur

İ

• İnsanlar din, məzhəb, irq, millət , rəng, mövqe və sinif fərqi qoymadan sevilməyə layiqdirlər. Madam ki, insanlar ruh yönü ilə Allahdan gəlməkdədirlər, elə isə insanlar heç bir şəkildə bir-birlərindən bu mənada ayrılmazlar.Yunus Əmrə
• İrq və millət olaraq məncə Türklər geniş imperatorluqlar içində yaşayan qövmlərin ən zadəganı və öndə gələnidir. Dini, sosial və ənənə fəzilətləri, bitərəf olanlar üçün təqdir və heyranlıq qaynağıdır. Alfons de Lamartin
• İrqi problem onun tarixi retrospektivi və təqdimatı ilə çox ört-basdır edilir, çoxu əsassız və həqiqətə uyğun deyil; onu həm də qədim nifrət və milli qısqanclıqlar gizlədir. Bunlar insan təbiətinə xasdır, lakin xurafat, gizli və eqoist niyyətlərlə canlananlar tərəfindən qidalanır. Yeni və sürətlə yaranan ambisiyalar da çətinliyi artırır; bu ambisiyalar düzgün və sağlamdır. Bu ambisiyalar çox vaxt eqoist siyasi maraqlar və problem yaradan qurumlar tərəfindən istismar edilir və təhrif edilir. İrqi problemi şərtləndirən digər amillər bu gün çoxlu əməyin mühafizəsi altında olan iqtisadi sıxıntı, müəyyən xalqlar üzərində imperialist nəzarəti, təhsil nailiyyətlərinin olmaması və ya degenerasiya əlamətləri göstərən o qədər qədim sivilizasiyadır. Bu və bir çox başqa amillər hər yerdə mövcuddur, insan düşüncəsini şərtləndirir, problemin təsirinə məruz qalan bir çoxlarını aldadır və bu azlıqlar arasında düzgün hərəkətə nail olmaq və daha balanslı və konstruktiv münasibət inkişaf etdirmək istəyənlərin səylərinə əhəmiyyətli dərəcədə maneə törədir. Azlıqlar, bütün bəşəriyyətlə birlikdə təkamülün səhvsiz qüvvələrinə tabedirlər və daha yüksək və daha yaxşı mövcudluq, daha sağlam həyat şəraiti, daha çox fərdi və irqi azadlıq və daha yüksək səviyyəli doğru insan münasibətləri üçün mübarizə aparırlar. Alisa Beyli
• İstər-istəməz, dəfələrlə şiddətli qarşıdurmaya aparan ağlıq və qaralıq labirintindən çıxış yolu ağ və qaraların iki deyil, bir irq kimi sadə tanınması və onlara hörmət edilməsindən keçirdi: insan irqi. Aberjhani
• 20-ci əsrin birinci yarısı Birləşmiş Ştatlarda və dünyanın əksər hissəsində irqi və etnik fərqlərin hətta ən əsassız hərəkətləri təyin etdiyi bir dövr idi. Restorana girmək, qatara minmək, cinsi əlaqəyə girmək və ya bir dövlət vəzifəsinə qaçmaq və ya səs vermək qruplar arasındakı fərq anlayışları ilə idarə olunurdu.Aberjhani

K

• Kiçik yaşlarımdan müxtəlif haqsızlıqlara və təəssübkeşliklərə, xüsusən də hamının ən mənfur qərəzi olan irqçiliyə qarşı mübarizə aparmaq məcburiyyətində qaldım. Əminəm ki, bu məsələnin yalnız bir real həlli var: irqçiliyi irq qarışığına hopdurmaq. Jorje Amadu

M

• Mən dinə bir xəstəlik, insan irqi üçün adı qoyulmamış bir səfalətin qaynağı kimi baxıram. Bertran Rassel
• Millət bir ruhdur, ruhani prinsipdir. İki şey bu ruhu, bu ruhani prinsipi yaradır. Biri keçmişdə, o biri indidədir. Biri zəngin ümumi xatirələrə malik olmaqdır; o biri ümumi müqavilə, birgə yaşamaq arzusudur, bizə miras qalmış bölünməz irsdən birgə istifadəni davam etdirmək iradəsidir... Qəhrəman keçmiş, dahi şəxsiyyətlər, şöhrət (amma həqiqi) - milli ideyanın söykəndiyi başlıca kapital budur. Keçmişdə ümumi şöhrətə, gələcəkdə ümumi istəyə malik olmaq, birgə böyük işlər görmək, onları gələcəkdə də arzulamaq - xalq olmağın başlıca şərtləridir... Keçmişdə ümumi şöhrəti və peşmançılıqları bölüşmək, həmin proqramı gələcəkdə də həyata keçirmək, birgə əzab çəkmək, sevinmək, ümid etmək, bunlar ümumi gömrük və sərhədlərdən də önəmlidir; irq və dil fərqindən asılı olmayaraq başa düşülən məhz budur. İndicə "birgə əzab çəkmək" dedim, bəli, ümumi əzab insanları ümumi sevincdən daha çox birləşdirir... Ernest Renan
• Müxtəlif irqləri qane etmək iqtidarında olmayan dövlət özünü qınayır; onları zərərsizləşdirmək, udmaq və ya qovmaq üçün çalışan dövlət öz canlılığını məhv edir; onları qəbul etməyən dövlət özünüidarənin əsas təməlindən məhrumdur. Deməli, millilik nəzəriyyəsi tarixdə geriyə doğru atılmış bir addımdır. Lord Con Akton
• Müslüman və Türk məmləkəti olması etibarı ilə Qafqasya Azərbaycanı nə din, nə irq, nə də kültür baxımından özü ilə qətiyyən əlaqəsi olmayan Rusiya tərəfindən, ancaq silah gücü ilə tutulmuşdur və məlum olduğu üzrə, tarixi ənənəsi Türk və İslam düşmanlığına dayanan bu dövlətə heç bir zaman isinə bilmədiyindən gərək Türkçülük və gərəksə İslamçılıq idarələri burada daima canlı inikaslar tapmışdır. Məmməd Əmin Rəsulzadə

S

• Sözdə ağ irq əslində boz-çəhrayıdır. Eduard Morqan Forster

Y

• Yoxsulam, doğrudur. Amma pula məndən çox ehtiyacı olanlar var. 20 ildir, eyni şalvarı və ayaqqabıları geyinirəm. Məncə, mömin müsəlman belə davranmalıdır. Çünki din, dil, irq ayrı-seçkiliyi etmədən insanlara xidmət etmək ən böyük cihaddır.