Con Stüart Mill

Con Stüart Mill (1806–1873) — İngilis filosofu, iqtisadçısı və siyasətçisi.

Con Stüart Mill
Doğum tarixi	20 may 1806
Doğum yeri	London Borough of Islington
Vəfat tarixi	8 may 1873
Vəfat yeri	Avinyon
Dəfn yeri	Cimetière Saint-Véran
Vikipediya məqaləsi

---

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

---

A

• Ağlımızın qeyri-kamilliyini nəzərə alsaq, həqiqət maraqları fikir ayrılığını tələb edir.
• Avropa xalqları ailəsini bəşəriyyətin sabit bir hissəsi əvəzinə təkmilləşən nə etdi? Onlarda, mövcud olduqda səbəb kimi deyil, nəticə olaraq mövcud olan heç bir üstün mükəmməllik yoxdur; lakin onların əlamətdar xarakter və mədəniyyət müxtəlifliyi. Fərdlər, siniflər, millətlər bir-birindən son dərəcə fərqli idilər: onlar hər biri dəyərli bir şeyə aparan çox müxtəlif yollar açdılar; və hər dövrdə müxtəlif yollarda səyahət edənlər bir-birlərinə qarşı dözümsüzlük göstərsələr də və qalanların hamısı öz yolu ilə getməyə məcbur edilsəydi, bunu əla bir şey hesab edərdilər, lakin onların bir-birinin inkişafına mane olmaq cəhdləri nadir hallarda baş verirdi. hər hansı bir daimi uğur və hər biri digərlərinin təklif etdiyi yaxşılığı almaq üçün vaxt keçdikcə dözdü. Avropa mənim fikrimcə mütərəqqi və çoxşaxəli inkişafı üçün bu yolların çoxluğuna tamamilə borcludur. Lakin o, artıq bu faydanı xeyli az dərəcədə əldə etməyə başlayır. O, qətiyyətlə bütün insanları eyniləşdirmək kimi Çin idealına doğru irəliləyir.

B

Böyük ağlın sınağı kiçik ağılların fikirləri ilə üst-üstə düşdüyü bir ölkədə necə böyük ağıllar yetişdirilə bilər?

• Bəzi tanınmış sosial məqsədəuyğunluğun əksini tələb etdiyi hallar istisna olmaqla, bütün insanların bərabər rəftar hüququna malik olduğu hesab edilir. Beləliklə, məqsədəuyğun sayılmağı dayandırmış bütün sosial bərabərsizliklər sadə məqsədəuyğunluq deyil, ədalətsizlik xarakteri daşıyır və o qədər zülmkar görünür ki, insanlar onlara necə dözə bildiklərini düşünməyə meyillidirlər; unudurlar ki, bəlkə də, özləri də eyni dərəcədə səhv məqsədəuyğunluq anlayışı altında başqa bərabərsizliklərə dözürlər, bunun düzəldilməsi, təsdiqlədiklərini nəhayət qınamağı öyrəndikləri qədər dəhşətli göstərərdi. Bütün sosial təkmilləşmə tarixi, bir adət və ya institutun digərinin ardınca sosial varlığın ilkin zərurətindən hamı tərəfindən damğalanmış ədalətsizlik və tiranlıq rütbəsinə keçmişdir. Qullar və azadlar, zadəganlar və təhkimlilər, patrisyenlər və plebeylər arasındakı fərqlər də belə olmuşdur; Rəng, irq və cins aristokratiyaları ilə də belə olacaq və qismən də artıqdır.
• Biz müəllimin öz fikirlərini doğru kimi ortaya qoymamasını və onların həqiqətini ən güclü işıqda nümayiş etdirmək üçün əlindən gələni əsirgəməməsini təklif edəcək qədər absurd deyilik. Bundan çəkinmək, hər hansı bir müəllimdə əminlik tapmamaq və axtarmamaq kimi ən pis intellektual vərdişi qidalandırmaq olardı. Amma müəllimin özü heç bir əqidəyə bağlanmamalıdır; sual onun öz fikirlərinin doğru olub-olmamasından deyil, başqa insanların fikirlərini yaxşı öyrənib-öyrənməməsindən və öz fikirlərini həyata keçirərkən bütün ziddiyyətli fikirlərin arqumentlərini ədalətli şəkildə bəyan etməsində olmalıdır.
• Böyük ağlın sınağı kiçik ağılların fikirləri ilə üst-üstə düşdüyü bir ölkədə necə böyük ağıllar yetişdirilə bilər?
• Bu dəbdəbə əsrində o yerə çatmışıq ki, özümüzə yaxşılıq etmək üçün yad adamları işə götürürük.
• Bütün kişilər, ən heyvani və ən kobudları istisna olmaqla, ən yaxın münasibətdə olduqları qadının zorla qul deyil, öz iradəsi ilə qul olmasını, daha doğrusu, kölə deyil, sevimli olmasını istəyir. …Hər bir qadın erkən gənclikdən elə tərbiyə olunur ki, qadın xarakterinin idealı kişi xarakterinin tam əksi olduğuna inansın; heç bir iradə, qərarla özünü idarə etmə, yalnız təvazökarlıq, başqalarının qərarlarını itaətkarlıqla yerinə yetirmək.

D

• Demokratiya adı altında çox fərqli iki fikir adətən qarışdırılır. Demokratiyanın xalis ideyası, tərifinə görə, bütün xalqın bərabər şəkildə təmsil olunan bütün xalq tərəfindən idarə olunmasıdır. Demokratiya, ümumi təsəvvür edilən və indiyə qədər tətbiq olunduğu kimi, müstəsna olaraq təmsil olunan xalqın əksəriyyəti tərəfindən bütün xalqın hökumətidir. Birincisi bütün vətəndaşların bərabərliyi ilə sinonimdir; sonuncu, qəribə bir şəkildə qarışıqdır, dövlətdə demək olar ki, hər hansı bir söz sahibi olan say çoxluğun xeyrinə imtiyazlı hökumətdir. Bu, azlıqların tam hüquqlarından məhrum edilməsi üçün səslərin indi qəbul edilməsinin qaçılmaz nəticəsidir.
• Despotizm barbarlara gəldikdə qanuni bir idarəetmə formasıdır, bir şərtlə ki, məqsəd onların yaxşılaşdırılmasıdır və vasitələr həqiqətən oraya çatmaqla əsaslandırıla bilər.
• Doymuş donuz olmaqdansa, narazı insan olmaq yaxşıdır; Razı olan axmaqdansa, Sokratdan narazı olmaq yaxşıdır. Əgər axmaq və ya donuz fərqli fikirdədirsə, bu, sualın yalnız öz tərəfini bildiyi üçündür. Müqayisə edən qarşı tərəf hər iki tərəfi tanıyır.
• Dövlətin ləyaqəti son nəticədə onu formalaşdıran şəxslərin ləyaqətindən asılıdır.

E

• Evlilik köləliyin yeganə qanuni formasıdır.
• Evlilik bizim qanunvericilikdə tanınan yeganə köləlik növüdür. Evlərin sahibələrindən daha çox qul yoxdur.

H

• Həndəsənin ilk əsaslarına aid edilən xüsusi dəqiqlik illüziya olur… Həndəsənin nəticələrinin zəruri həqiqətlər olduğu deyildikdə, onların bu zərurəti, əslində, yalnız onların əsas götürdükləri fərziyyələrə dəqiq əməl olunması ilə əldə edilir. Və bu fərziyyələr nəinki lazım deyil, həm də doğru deyil; bilərəkdən həqiqətdən az-çox uzaqlaşırlar.

X

• Xalqın iradəsi, üstəlik, praktiki olaraq xalqın ən çoxsaylı və ya ən fəal hissəsinin iradəsi deməkdir; çoxluq və ya özlərini çoxluq kimi qəbul etməyə müvəffəq olan insanlar, nəticədə, öz sayının bir hissəsini sıxışdırmaq istəyə bilər; və hər hansı digər səlahiyyətdən sui-istifadə halları kimi buna qarşı da ehtiyat tədbirləri lazımdır. Deməli, hakimiyyətin fərdlər üzərində məhdudlaşdırılması, hakimiyyət sahiblərinin müntəzəm olaraq cəmiyyət qarşısında, yəni cəmiyyətin ən güclü tərəfi qarşısında cavabdeh olduğu zaman heç bir əhəmiyyətini itirmir.

İ

• İndiki dövr haqqında nə düşünsək, nə təsir etsək də, ondan çıxa bilmərik; onun əzabları ilə əziyyət çəkməli, həzzlərindən həzz almalıyıq; biz onun payına şərik olmalıyıq və ya faydalı, ya da rahat olmaq üçün hətta onun xarakterindən də iştirak etməliyik.
• İnsan təkcə öz hərəkətləri ilə deyil, həm də laqeydliyi ilə başqalarına zərər verə bilər və bu halda o da məsuliyyət daşıyır.

K

• Kişisini irəli aparmayan qadın onu geri itələyir.

M

• Millətlər Qanunu deyilən şey, düzgün qanun deyil, etika]nın bir hissəsidir: sivil dövlətlər tərəfindən mötəbər kimi qəbul edilən əxlaqi qaydalar toplusudur. Doğrudur, bu qaydalar nə əbədi məcburiyyətdir, nə də olmalıdır, lakin xalqların vicdanları daha çox işıqlandıqca və siyasi cəmiyyətin tələbləri dəyişdikcə, əsrdən-zamana az-çox dəyişir və dəyişməlidir. Lakin qaydalar əsasən öz mənşəyində olub və indi də dürüstlük və insanpərvərlik prinsiplərinin dövlətlərin qarşılıqlı münasibətinə tətbiqi olub. Onlar bəşəriyyətin əxlaqi hissləri və ya ümumi maraq duyğuları ilə müharibə vəziyyətində olan cinayətləri və əzabları yüngülləşdirmək, sülh dövründə hökumətləri və xalqları bir-birinə qarşı ədalətsiz və ya vicdansız davranışlardan çəkindirmək üçün təqdim edilmişdir. Hər bir ölkə dünyanın digər ölkələri ilə çoxsaylı və müxtəlif münasibətlərdə olduğundan və bizim bir çoxları arasında, bizim də bir çox dövlətlər bunların bəziləri üzərində faktiki səlahiyyət sahibi olduğundan, müəyyən edilmiş beynəlxalq əxlaq qaydalarını bilmək hər bir dövlətin, Millətin və buna görə də millətin formalaşmasına kömək edən, səsi və hissi ictimai rəyin bir hissəsini təşkil edən hər bir insanın borcudur. Heç kim heç bir işdə iştirak etməsə, heç bir fikir formalaşdırmasa, heç bir zərər verə bilməyəcəyi aldadıcılığı ilə vicdanını sakitləşdirməsin. Pis insanların öz məqsədlərinə çatmaq üçün yaxşı adamların baxıb heç nə etməməsindən başqa heç nəyə ehtiyacı yoxdur. O, heç bir etiraz etmədən öz adına və yardım etdiyi vasitələrlə yanlışlığa yol verən yaxşı adam deyil, çünki bu mövzuda ağlını işə salmaqda çətinlik çəkməyəcək. Bu, ictimai sövdələşmələrdə iştirak etmək və onlara baxmaq vərdişindən, cəmiyyətdə mövcud olan məlumat və onlara hörmətlə yanaşmağın dərəcəsindən, millətin bir millət olaraq həm öz daxilində, həm də başqalarına münasibətdə necə davranacağından asılıdır: eqoist, pozğun və tiran, ya da rasional və maarifçi, ədalətli və nəcib.
• Mühafizəkar mütləq ağılsız deyil, lakin intellektsiz insanların çoxu mühafizəkardır.
• Müharibə çirkin bir şeydir, amma ən eybəcər deyil: müharibəyə heç bir dəyər olmadığını düşünən mənəvi və vətənpərvərlik hissinin çürümüş və alçaldılmış vəziyyəti daha pisdir. Bir xalq top atmaq və ya süngü vurmaq, xidmətdə və ustadın eqoist məqsədləri üçün sadəcə insan aləti kimi istifadə edildikdə, bu cür müharibə xalqı alçaldır. Digər insanları zalım ədalətsizliyə qarşı qorumaq üçün müharibə; öz haqq və yaxşı ideyalarına qələbə qazandırmaq üçün müharibədir və bu, onların azad seçimləri ilə vicdanlı məqsədlər üçün apardıqları müharibə, çox vaxt onların bərpası vasitəsidir. Uğrunda döyüşməyə hazır olduğu heç bir şeyi olmayan, şəxsi təhlükəsizliyindən daha çox düşündüyü heç bir şeyi olmayan insan, daha yaxşı insanların səyləri ilə yaradılıb saxlanmasa, azad olmaq şansı olmayan yazıq bir məxluqdur. özündən daha çox. Nə qədər ki, ədalət və ədalətsizlik bəşəriyyətin işlərində yüksəliş uğrunda daim yenilənən mübarizəni dayandırmayıb, insanlar ehtiyac duyduqda biri üçün digərinə qarşı döyüşməyə hazır olmalıdırlar.

P

• Pis adamların məqsədlərinə çatmaq üçün yaxşı adamların baxıb heç nə etməməsindən başqa heç nəyə ehtiyac yoxdur.

R

• Razı donuz olmaqdansa narazı insan olmaq, xoşbəxt axmaqdansa bədbəxt Sokrat olmaq daha yaxşıdır və əgər axmaq və donuz başqa fikirdədirsə, bu, onlar məsələnin yalnız bir tərəfini gördükləri üçündür.
• Riyaziyyat həmişə ümumi olaraq deduktiv metodun ən mükəmməl növü olaraq qalacaq və riyaziyyatın fizikanın daha sadə sahələrinə tətbiqi filosofların öz sənətlərinin ən çətin və vacib olanı — izah etmək və proqnozlaşdırmaq bacarığını uğurla öyrənə bildiyi yeganə məktəbdir: daha sadə hadisələrin qanunları vasitəsilə daha mürəkkəb qanunlar.

S

• Sevgi gerçək olsa belə, birinin səlahiyyəti və digərinin itaətkarlığı həqiqi güvən üçün maneələr yaradır.
• Sivil cəmiyyətin hər hansı bir üzvü üzərində onun iradəsinə zidd olaraq qanuni şəkildə hakimiyyətin həyata keçirilməsinin yeganə məqsədi başqalarına zərərin qarşısını almaqdır. Onun öz xeyiri, istər fiziki, istərsə də mənəvi, kifayət qədər təminat deyil.

T

• Tarix bizə daim zülmlə susdurulmuş həqiqəti göstərir; əbədi olaraq basdırılmazsa, əsrlərlə geri çəkilə bilər.
• Təhlil vərdişi hissləri pərdələmək meylini gizlədir.

U

• Universitetlər hər hansı bir xüsusi yaşayış növünü təmin etmək üçün tələb olunan bilikləri öyrətmək üçün orada deyillər. Onların işi bacarıqlı hüquqşünaslar, həkimlər və ya mühəndislər deyil, bacarıqlı və zərif insanlar yetişdirməkdir.