Hadisə

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

A

Anlaşılmaz hadisə: bizi hər gün əhatə edən, bizdən ayrı düşməyən, bizə adi olan şeyləri yalnız dərin, böyük, qeyri-adi istedad aşkar edə bilər. Nikolay Qoqol

B

Bir hadisənin qarşısını almaq, o hadisə baş verəndən sonra onun nəticələrini aradan götürməkdən daha asandır. Heydər Əliyev
Bir ideya min bir hadisə libasında üzə çıxır. Əbu Turxan
Bizlər sirlərlə dolu bir kainatda bir yuxunun yuxusunu görməkdəyik. Gerçəkdə bildiyimiz heç bir şey yoxdur. Bildiyimizi sandığımız şey yalnız hadisələrdir. O hadisələr ki, bilmədiyimiz bir varlıqla əsla bilməyəcəyimiz bir varlığın bir-birlərinə olan əlaqəsindən doğulmuşdur. İmmanuel Kant

D

Din haqqında düşüncələr təbiətdə hazırlanaraq deyil, həyatdakı hadisələr nəticəsində ortaya çıxan narahatlıqdan, insan ağlındakı davamlı ümiddən və qorxudan doğuldu. Devid Yum
... dövrümüzün ən ağrılı problemlərindən biri katexiz problemidir. Biz hamımız ilk növbədə bunun nə olduğunu anlamağa çalışırıq; ikincisi, biz onu həyata keçirməyin müxtəlif yollarını tapmağa çalışırıq, çünki həqiqətən də dəhşətli bir hadisə ilə qarşılaşmışıq: ildə nə qədər insanı vəftiz etsək də, vəftiz olunanlarla müqayisədə parishionerlərin sayı artmır, bunlar müqayisə olunmaz rəqəmlərdir. Aleksandr İşein

Ə

Ədəbiyyatın vəzifəsi hadisələri ideyaya çevirməkdir. Corc Santayana
Əgər qızlarımın sevgililəri onları bircə dəfə ağlatsa, başlarına bədbəxt hadisə gələcək. Dieqo Armando Maradona
Əhəmiyyətsiz saydığımız ən adi hadisələr bəzən həyatımızı cəhənnəmə döndərə bilər. Dante Aliqyeri

G

Güc və təxəyyüldən hadisələr doğur. Mişel de Monten
Günah və cəza məfhumları, “xilas”, “bağışlanma” haqqında rəhmdillik təlimi – bunlar hamısı təpədən dırnağa qədər yalandır, heç bir psixoloji reallığa əsaslanmayan bu yalanlar insanları mahiyyət haqqında düşünmək axtarışlarından yayındırmaq üçündür. – bunlar səbəb və hadisə anlayışlarına qarşı bir sui-qəsddir. Fridrix Nitsşe

H

Hadisələr üçün müxtəliflik, mahiyyətlər üçün eyniyyət və sabitlik səciyyəvidir. Əbu Turxan
Heç bir hadisə içimizdə varlığından heç vaxt şübhələnmədiyimiz bir yad adamı oyada bilməz. Yaşamaq yavaş-yavaş doğulmaqdır. Antuan de Sent-Ekzüperi
Helm ona deyilir ki, nəfsdə həlimlik olsun, qəzəb onu tez yerindən oynada bilməsin, xoşuna gəlməyən bir hadisə baş verəndə özündən çıxıb fitnə qoparmasın. Nəsirəddin Tusi
Həyat qəribə şeydir : mənim tanışlarımdan, demək olar ki, heç biri öz ilk məhəbbətləri ilə ailə həyatı qurmayıb. Ancaq kimlərlə ki, bu hadisə baş verib, tez –tez təkrar edirlər ki, nə isə vacib bir şeyi əldən buraxıblar, yaşamalı olduqları çox şeyi yaşamayıblar… Paulo Koelyo

X

Xeyr, bu hiylə işləməyəcək ... Kimya və fizika qanunları ilk sevgi kimi vacib bir bioloji hadisəni necə izah edə bilər. Albert Eynşteyn

İ

İctimai hadisəyə çevrilmiş din artıq din deyil. Əbu Turxan
İqtisadi və texnologiya baxımından inkişaf etdikcə, bir-birimizə daha çox bağlanırıq. Gördüyümüz hər bir iş bu və ya digər şəkildə dünyanın geri qalanına təsir edir. Yeri gələndə, dünyadakı mövcud olan vəziyyət də hər bir fərdin xoşbəxtliyinə və bədbəxtliyinə təsir edir. İndi artıq keçmişdə olduğu kimi dayaz dünyagörüşlə, sadəcə bir meyarı nəzərə alaraq, yeganə bir səbəbi və ya faktoru göstərərək canımızı qurtara bilmərik. Bugünkü dünyada artıq hər bir hadisə bütün tərəfləri nəzərə alınaraq analizdən keçirilməlidir. Dalay Lama
İnsan tədricən ölür. Bizim həyatımızda baş verən müxtəlif hadisələr ölümün mərhələləri deyil? Həyat bizi hissə-hissə tərk etmirmi? Mel Qibson
İnsanın bir hadisə haqqında düşünə-düşünə çəkdiyi iztirab həmin hadisənin verdiyi əzabdan betərdir. Mari Monteqyu
İnsanın həyatında cəmi üç böyük hadisə var: doğulmaq, yaşamaq və ölmək. O necə doğulduğunu hiss etmir, insan kimi yaşamağı yadından çıxarır və əzablar içində ölür. Jan de Labrüyer

Q

Qul olmaq həm ağrılıdır, həm də ayıbdır. Amma bizim köləliyimizin zəruri və normal olduğunu və bunun təbii bir hadisə olduğunu etiraf etmək daha acınacaqlı və ağrılıdır. Böyük bir günah ruhumuzun üzərinə düşür. Biz onu miras almışıq, lakin buna görə məsuliyyət daşımırıq. Biz öz mirasımızı haqsız olaraq saxlayırıq. Ağır qaya kimi bizi dibinə itələyir və boynumuzda olduğu üçün üzə bilmirik. Biz köləyik, çünki əcdadlarımız öz insan ləyaqətini indi bizim istifadə etdiyimiz qeyri-insani hüquqlara satıblar. Biz ağa olduğumuz üçün köləyik. Biz əsilzadəyik, yəni koltuğumuza iman gətirməyən zadəganlarıq deyə köləyik. Biz köləyik, çünki qardaşlarımızı köləlikdə saxlayırıq. Doğuşda, qanda və dildə bizim bərabərimizdirlər. Təhkimçiliyin acınacaqlı şərtləri bizi əzdikcə və iyrənc biabırçı vəziyyətə düşdükcə, biz heç vaxt azadlıqdan həzz almayacağıq. Gertsen

M

Mən həmişə xoşbəxtəm. Mənim tarazılığımı pozmağa imkan vermyən termostat adlanan daxili mexanizmim var. Xoşagəlməz ən kiçik bir hadisə hələ uzaqlarda ikən, termostatım işə düşür və məni əzab çəkməyə qoymur. Salvador Dali
Milyonlarla il insanlar heyvan kimi yaşayıb. Amma sonra bütün xəyal gücümüzü ortaya qoyan bir hadisə oldu. Biz danışmağı və dinləməyi öyrəndik. Danışmaq ideyaların ünsiyyətini və bəşəriyyətin birlikdə işləyib mümkün olmayan şeylərə nail olmasını da təmin etdi. İnsanlar ən böyük nailiyyətlərini danışımaq bacarığı sayəsində qazandı və ən böyük səhvləri danışa bilməməkdən irəli gəldi. Bu, belə olmamalıdır. Ən böyük ümidlərimiz gələcəklə gerçəkləşir. Texnologiyanın istifadəsi ilə imkanlar sonsuzdur. Biz yalnız danışdığımıza əmin olmalıyıq. Stiven Hokinq
Müharibə də təbii bir hadisə kimi qəbul edilməlidir. Otto Diks

O

“Obyektiv” və “subyektiv” kimi anlayışların nə qədər problemli olduğunu göstərən son onilliklərdə fizikada baş verən hadisələri mən böyük bir düşüncə azadlığı hesab edirəm. Hər şey nisbilik nəzəriyyəsi ilə başladı. Keçmişdə iki hadisənin eyni vaxtda olması barədə bəyanat obyektiv iddia hesab olunurdu, o, kifayət qədər sadə şəkildə çatdırıla bilərdi və bu, istənilən müşahidəçinin yoxlamasına açıq idi. Bu gün biz bilirik ki, “eyni vaxt” subyektiv elementi ehtiva edir, çünki istirahətdə olan müşahidəçi üçün eyni vaxtda görünən iki hadisə mütləq hərəkətdə olan müşahidəçi üçün eyni vaxtda baş vermir. Bununla belə, relativistik təsvir həm də obyektivdir, çünki hər bir müşahidəçi hesablama yolu ilə digər müşahidəçinin qavradığını və ya qavradığını çıxara bilər. Bütün bunlara baxmayaraq, biz obyektiv təsvirlərin klassik idealından xeyli uzaqlaşmışıq. Kvant mexanikasında bu idealdan uzaqlaşma daha da radikal olmuşdur. Müşahidə edilə bilən faktlar haqqında bəyanatlar vermək üçün hələ də klassik fizikanın obyektivləşdirici dilindən istifadə edə bilərik. Məsələn, foto lövhənin qaraldığını və ya bulud damcılarının əmələ gəldiyini deyə bilərik. Ancaq atomların özləri haqqında heç nə deyə bilmərik. Və bu cür tapıntılara əsaslanaraq hansı proqnozlar verməyimiz eksperimental sualımızı necə qoyduğumuzdan asılıdır və burada müşahidəçinin seçim azadlığı var. Təbii ki, müşahidəçinin insan, heyvan və ya aparat olmasının hələ də fərqi yoxdur, lakin müşahidəçiyə və ya müşahidə vasitələrinə istinad etmədən proqnoz vermək artıq mümkün deyil. Bu dərəcədə hər bir fiziki prosesin obyektiv və subyektiv xüsusiyyətlərə malik olduğunu söyləmək olar. On doqquzuncu əsr elminin obyektiv dünyası, bu gün bildiyimiz kimi, ideal, məhdudlaşdırıcı hal idi, lakin bütün reallıq deyildi. Etiraf etmək lazımdır ki, hətta reallıqla gələcək qarşılaşmalarımızda da biz obyektiv və subyektiv tərəfi bir-birindən ayırmalı, ikisi arasında bölgü aparmalı olacağıq. Ancaq ayrılığın yeri hər şeyə necə baxıldığından asılı ola bilər; müəyyən dərəcədə iradəsi ilə seçilə bilər. Ona görə də mən başa düşürəm ki, niyə biz dinin məzmunu haqqında obyektivləşdirici dildə danışa bilmirik. Müxtəlif dinlərin bu məzmunu kifayət qədər fərqli ruhani formalarda ifadə etməyə çalışması əsl etiraz deyil. Bəlkə də biz bu müxtəlif formalara bir-birini istisna etsələr də, insanın mərkəzi nizamla münasibətindən irəli gələn zəngin imkanları çatdırmaq üçün lazım olan tamamlayıcı təsvirlər kimi baxmalıyıq. Nils Bor
Okeanda olduğu kimi, hadisə və mahiyyət (ideya) dünyasında da qabarma və çəkilmələr bir-birini növbə ilə əvəz edir. Tur Xander

Ö

Ölüm insanın başına gələ biləcək ən pis hadisə deyil. İngilis atalar sözləri
Özümü sevəndən sonra, mənə ziyan olan şeylər — qidalar, insanlar, əşyalar və hadisələrdən uzaqlaşdım. Ayağımdan tutub, məni aşağıya çəkən hər şeyi rədd eləməyi bacardım. Əvvəlcə mən bunu sağlam eqoistlik prosesi adlandırırdım. Amma bu gün bilirəm ki, buna — Özünə sevgi deyilir. Çarli Çaplin

S

Sizi bədbəxt eləmək istəyənlərə fikir verməməyə çalışın. Elələri çox olacaq – istər rəsmi vəzifədə olun, istər öz işinizi qurun. Əgər onlardan xilas ola bilmirsinizsə, dözün. Ancaq elə ki xilas oldunuz, dərhal onların varlıqlarını unudun. Ilk növbədə çalışın ki, onlardan gördüyünüz ədalətsiz münasibət haqqında əhvalatlar danışmayasınız; dinləyiciləriniz nə qədər canıyanan olur-olsun, buna yol verməyin. Bu tip nağıllar rəqiblərinizin mövcudluğunu daha da uzadır: çox güman ki, onlar sizin danışmağa meylli olmağınıza, təcrübənizi başqaları ilə bölüşəcəyinizə ümid eləyirlər. Özü özlüyündə heç bir individuum ədalətsizliyi (hətta bəlkə ədaləti də) təcrübədən keçirməyə dəymir. Belə yanaşma, çəkdiyiniz səyləri qətiyyən doğrultmaycaq: burada yalnız əks-sədanın dəyəri var. Bu, istənilən zülmkarın əsas prinsipidir – o zülmkar istəyir dövlət tərəfindən maliyyələşsin, istəyir öz “mən”ini rəhbər tutsun. Buna görə də o əks-sədanı susdurun, səslənməsinə imkan verməyin. Hadisə nə qədər xoşagəlməz, ya da əhəmiyyətli olur-olsun, həyatınızda, baş verməsinə sərf olunan vaxtdan artıq yer tutmasına şərait yatarmayın. Düşmənlərinizin, sizi sevməyənlərin əməllərinin vaciblik dərəcəsi göstərdiyiniz reaksiyadan asılıdır. Odur ki, onlarln yanından, ya da ortasından elə keçin, sanki onlar qırmızı yox, sarı işıqdırlar. Onlar haqqında nə fikirləşin, nə də danışın; Onları unutduğunuza, ya da bağışladığınıza görə fəxr eləməyin- ən pis halda ilk işiniz unutmaq olsun. Beləcə beyin hüceyrələrinizi lazımsız həyəcandan xilas eləyəcəksiniz; hətta bəlkə o axmaqları da özlərindən xilas elədiniz, zira unudulmaq perspektivi bağışlanmaq perspektivindən daha qısadır. İosif Aleksandroviç Brodski

T

Tarix hadisələr səviyyəsində qərar tutur, elm hadisələrdən mahiyyətə gedir, fəlsəfə isə mahiyyətdən başlayır. Əbu Turxan
Tarix - hadisələrin romanı, roman isə hüsslərin tarixidir. Klod Adrian Helvetsi
Tarix heç vaxt olmamış və heç vaxt olmayacaq hadisələr haqqında elmdir. Pol Valeri
Tarixi həqiqətə yaxınlaşmaq üçün eyni bir vaxtda iki yolla getmək, yəni hadisələri qərəzçiliyə yol vermədən obyektiv şəkildə öyrənmək və bu hadisələr arasında məntiqi əlaqələri müəyyən edib əsaslandırmaq lazımdır. Vilhelm Humboldt
Təbiətdə "pis" olaraq xarakterizə edilə biləcək heç bir hadisə olmaz. Benedikt Spinoza
Təcrübə insanın işinə həmişə yaraya bilməz. Çünki heç bir hadisə eyni formada iki dəfə təkrarlanmır. Uinston Çörçill

Y

Yalnız böyük hadisələr dahi insanları yaradır. Jan Jak Russo
Yeddi yüz il tariximizin səhifələrini vərəqləsək, demək olar ki, bərabər şərait yaratmayan bir böyük hadisə tapa bilərik. Səlib yürüşləri və ingilis müharibələri zadəganları məhv etdi və onların mülklərini bölüşdürdü: bələdiyyə korporasiyaları feodal monarxiyasının qoynunda demokratik azadlığı daxil etdi; odlu silahların ixtirası döyüş meydanında vassalı və zadəganları bərabərləşdirdi; çap sənəti bütün təbəqələrin şüuruna eyni resursları açdı; poçt şöbəsi həm kottecin qapısına, həm də sarayın darvazasına bilik gətirirdi; və protestantlıq bütün insanların cənnətə gedən yolu tapa biləcəyini bəyan edirdi. Amerikanın kəşfi bəxt üçün min yeni yol açdı və qaranlıq avantüristləri sərvət və gücə apardı. Aleksis de Tokvil
Yer kürəsinin yaşıllıq və həyatla necə və hansı proseslərlə büründüyünü, buludların, dumanların və yağışların necə əmələ gəldiyini, bu yer kürəsinin bütün dəyişikliklərinə nəyin səbəb olduğunu və hansı ilahi qanunların səbəb olduğunu bilmək, şübhəsiz ki, saf bir zövqdür. Nizam açıq-aşkar qarışıqlıq içərisində qorunur. Fırtınanın və vulkanın səbəbini araşdırmaq və onların əşyaların təsərrüfatda istifadəsinə işarə etmək — buludlardan şimşək çaxıb onu təcrübələrimizə tabe etmək — olduğu kimi istehsal etmək ülvi bir məşğuliyyətdir. İncəsənət laboratoriyasındakı mikrokosmos və hərəkətləri və İlahi Ağılın onlara verdiyi qanunlara uyğun olaraq dəyişən, şeylərin kainatını təşkil edən görünməz atomları ölçmək və çəkmək. Əsl kimya filosofu xarici dünyanın bütün müxtəlif formalarında yaxşılıq görür. O, sonsuz müdrikliyin rəhbər tutduğu sonsuz qüdrətin əməllərini araşdırarkən, bütün alçaq xurafatlar, bütün məntiqli xurafatlar onun zehnindən yox olur. O, insanı kosmosda bir nöqtəyə sabitlənmiş atomlar arasında bir atom görür və bununla belə ətrafdakı qanunları dərk edərək onları dəyişdirmək; zaman keçdikcə bir növ hökmranlıq və maddi məkanda bir imperiya əldə etmək və sonsuz kiçik miqyasda bir növ yaradıcı enerjinin kölgəsi və ya əksi kimi görünən və ona fərqlilik hüququ verən bir güc tətbiq etmək istəyir. Allahın surətində yaradılmış və ilahi ağılın qığılcımı ilə canlandırılmışdır. Kimyəvi axtarışlar idrakı ucaltsa da, təxəyyülü incitmir və həqiqi hissləri zəiflətmir. Onlar zehnə dəqiqlik vərdişləri bəxş etməklə bərabər, onu faktlara diqqət yetirməyə məcbur etməklə yanaşı, onun bənzətmələrini də genişləndirirlər və əşyaların xırda formaları ilə tanış olsalar da, onların son məqsədi təbiətin böyük və möhtəşəm obyektlərinə malikdirlər. Onlar kristalın əmələ gəlməsini, çınqılın quruluşunu, gil və ya torpağın təbiətini nəzərə alırlar və onlar bizim dağ silsilələrimizin müxtəlifliyinin səbəblərinə, küləklərin görünüşünə, ildırım fırtınalarına, meteoritlərə, zəlzələlərə, vulkanlara və şairə və rəssama ən heyrətamiz obrazlar təqdim edən bütün hadisələrə aiddir. Təbiətimizin ən böyük səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri olan biliyə olan o sönməz susuzluğu yaşadırlar — hər bir kəşf faktların tədqiqi üçün yeni sahə açır, nəzəriyyələrimizin qeyri-kamilliyini bizə göstərir. Ədalətli şəkildə deyilir ki, işığın dairəsi nə qədər böyükdürsə, onu əhatə edən qaranlığın sərhəddi də bir o qədər böyük olar. Hemfri Devi

Z

Zəka ona deyilir ki, çoxlu hadisə və xüsusiyyətlər içərisindən ilk baxışda, dərhal, ani surətdə (şimşək sürəti ilə) özünə lazım olanı seçə, asanlıqla düzgün nəticə çıxara bilsin. Nəsirəddin Tusi