Jan Jak Russo

Jan Jak Russo (fr. Jean-Jacques Rousseau; (28 İyun 1712 – 2 İyul 1778) — fransız filosofu, yazıçısı, Maarifçilik dövrünün mütəfəkkiri, eyni zamanda musiqişünas, bəstəkar və botanik. Sentimentalizmin ən görkəmli nümayəndəsi, 1789-1794 cü ildə Fransa Burjua inqilabı zamanı onun əsərləri Yakobinlərin əsas ideya dayağı olmuşdur.

Jan Jak Russo

---

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

---

A

• Acıma – bu, hər bir fərddə eqoizm hissini öldürərək, bütün nəslin qarşılıqlı saxlanmasına imkan yaradan təbii bir hissdir.
• Açıqürəklilik müşayiət etdiyi bütün hissləri bəzəyir.
• Adi insan düz danışa bilər, amma o, katolik yepiskopu olan kimi yalan danışmağa məcburdur.
• Axmaqlar utancaq olmur, baxmayaraq ki, utancaqlıq axmaqlığın hər cür növünü qəbul edir.
• Aksent dilin ruhudur, o yalnız ona hiss yox, həm də etibarlılıq verir.
• Ağıl bizə hədəfi göstərir, ehtiras isə ondan uzaqlaşdırır.
• Ağıllı adam artıq olduğu yeri bir dəqiqə qabaq tərk edər.
• Ağılın dili ürəkdən keçərsə,eşidiləcəkdir.
• Alqışlar hər bir rəssam üçün arzu olunur. Müasirlərinin tərifləri onun üçün ən böyük mükafatdlr.
• Aludə olduğum bütün həvəslərim artır və ehtirasa çevrilir və artıq mən həyatda başqa heç nə görmürəm.
• Artıq ciddilik və artıq yumşaqlıq var: hər ikisindən eyni dərəcədə qaçmaq lazımdır.
• Astronomiya mövhumatdan, natiqlik şöhrətpərəstlikdən, nifrətdən, yalan və yaltaqlıqdan, həndəsə xəsislikdən, fizika boş maraqdan, hətta əxlaq fəlsəfəsi insan qürurundan doğdu. Beləliklə, sənət və elmlər öz mənşəyini bizim səhvlərimizə borcludur.
• Az bilənlər ümumiyyətlə çox danışır, çox bilənlər isə az danışır.
• Azadlıq, istədiyinizi etmək deyil, istəmədiyinizi etməməkdir.
• Azadlıqdan imtina etmək, insan ləyaqətindən, insan təbiətindən, hətta məsuliyyətlərindən imtina etmək deməkdir. Hər şeydən imtina edənə heç bir ödəmə mümkün deyil. Belə bir imtina insan təbiətinə uyğun deyil. İnsanı iradə azadlığından məhrum etmək, onu hər cür mənəvi və əxlaqi hərəkətdən məhrum etmək deməkdir.
• Azdırmağa yüz yol, həqiqətə isə bir yol aparır.

B

• Bağlılıq, qarşılıqsız ola bilər, dostluq isə heç vaxt.
• ...Başqalarının sevgisini qazanmağın ən düzgün yolu onlara öz sevginizi bağışlamaqdır.
• Bədbəxtlik, şübhəsiz çox böyük bir müəllimdir, lakin bu müəllim; dərslərini bahalıya ödətdirər və faydası da puluna dəyməz.
• Bədən kimi ruhun da öz tələbatları var.
• Bəşəriyyət torpağa həyat verən təmiz su kimidir. O, öz parçaları ilə torpağa ziyan vuran, onu kölgəsi ilə örtən yararsız qayaları quru qoyur və özünü müəyyən bir səviyyədə saxlayır.
• Bəzən zərbə hədəfə dəyməyə bilər, amma niyyət hədəfdən yayınmaz.
• Bəzi söhbətlər prinsiplər, bəziləri isə həyatda tətbiq üçündür. Onlar arasındakı ziddiyyət heç kimi hiddətləndirmir və ümumi bir fikrə görə, onlar bir-biri ilə uğunlaşmamalıdır. Hətta yazıçıdan, xüsusi ilə də moralist yazıçıdan kitablarında yazdığı kimi danışmağı, danışdığı kimi isə hərəkət etməyi tələb etmirlər.
• Bilməmək heç zaman bəla törətmir; çaşmaq məhvedici təsirə malikdir. İnsanlar çaşırlar, ona görə yox ki, bilmirlər, ona görə çaşırlar ki, özlərini savadlı bilirlər.
• Bir-birinə iki əks vəziyyət insanları avaraçılığa sövq edir: onlardan biri malik olduğumuza görə kifayətləndiyimiz səmimi sakitlikdir, ikincisi isə məmnunluğu hiss etməyə imkan verməyən doymaz şəhvətdir. Arzusu, istəyi olmayanla istədiyini ala bilmədiyini bilən eyni tərzdə hərəkətsiz olur. Hərəkət etmək üçün bir şeyə cəhd etmək və ona nail olmaq lazımdır.
• Bir işlə məşğul olanda, deməyə bir şey olanda danışırlar. Avaralıqda isə fasiləsiz danışmaq tələbatı yaranır.
• Bir qarış torpağı hasarlayıb “bu torpaq mənə məxsusdur” deyən və sadəlövh insanları tapıb buna inandıran adam vətəndaş cəmiyyətinin əsl qurucusudur. Dirəkləri aşıran, sərhəd kimi xidmət edən xəndəkləri dolduraraq “bu yalançıya qulaq asmaqdan ehtiyatlanın!, hər şeyin sizə, torpağın isə heç kimə mənsub olmadığını unutsanız, məhv olacaqsınız!” deyərək insanlara müraciət edən adam nə qədər cinayətlərin, müharibələrin, fəlakətlərin, dəhşətlərin qarşısını almış olur.
• Bir saatlıq iş bir günlük izahdan daha çox öyrədir.
• Bir-birinizi sevib fərqlənməyinizdən, ümumi bir şeyə sahib olub bir-birinizi başa düşməyiniz yaxşıdır.
• Biri yüz il yaşayıb ölür, halbuki anadan elə ölü doğulub.
• Birləşmənin elə bir ümumi formasını tapmaq lazımdır ki, bu forma özünün ümumi gücü ilə hər bir üzvünün şəxsiyyətini və əmlakını müdafiə edə bilsin və qorusun və onun vasitəsi ilə hamı ilə birləşən şəxs əvvəlki kimi azad olsun və yalnız özünə itaət etsin.
• Biz anadan zəif doğuluruq-bizə güc lazımdır, biz anadan köməksiz doğuluruq - bizə kömək lazımdır, biz anadan mənasız doğuluruq - bizə ağıl lazımdır. Doğularkən malik olmadığımız və böyüyərkən onsuz keçə bilmədiyimiz hər şey tərbiyə ilə verilir.
• Biz ətrafımızda demək olar ki, yalnız həyatlarından şikayət edən və canlarına qıyan çoxlu insan görürük. İlahi və insan qanunları birlikdə bu prosesi dayandırmaqda çətinlik çəkir. Siz heç azadlıqda olub vəhşi kimi həyat tərzi sürən insanın həyatdan şikayət edib intihar etməyi düşünməsini eşitmisinizmi? Həqiqi insan bədbəxtliyinə hansı tərəfdən yanaşmagımızı düşünün və mühakimə edin.
• Biz həyatın qayğısına yalnız o öz dəyərini itirəndə qalırıq və bu barədə qocalar gənclərdən daha çox təəssüflənirlər.
• Biz xəstəlikdən müalicə olunarkən xəstəliyi daşıdığımız vaxtdan daha çox əzab çəkmiş oluruq.
• Bizə məlum olan biliklərdən bəzisi yalan, digərləri səmərəsizdir, üçüncülər isə qüruru olanlar üçün qürur qidası kimi xidmət edir.
• Bizi qadınlara cəlb edən əxlaqsızlıq yox, onlarla yanaşı yaşamaqdan həzz almaqdır.
• Bizim dünyəvi narahatlıqlarımızın səbəbi fitri ehtiyaclarımızdan daha çox bağlılığımızdır.
• Bizim əsl müəllimlərimiz təcrübə və hisslərdir.
• Bu termini tam mənası ilə götürsəniz, əsl demokratiya heç vaxt olmayıb və olmayacaq. Çox sayda adamın idarə etməsi və az sayda insanların idarə olunması təbii qaydalara ziddir. Xalqın daima yığıncaqlar keçirməsini və ya ictimai işlərlə məşğul olmasını təsəvvürə gətirmək olmur. Çox asanlıqla görmək olar ki, o, bunun üçün hər hansı komissiya yarada bilməzdi ki, idarəetmə forması da dəyişməsin.
• Bunun necə alındığını bilmirəm, amma çox yaxşı bilirəm ki, saxtakarlıqların əksəriyyəti tam olaraq qeyd və hesab kitablarının ən çox olduğu işlərdə baş verir. Dəbdəbəni dəbdəbəli həyata qarşı qanunlarla cilovlamaq əvəzinə, elə bir idarəetmə üsulu yaratmaq lazımdır ki, belə bir dəbdəbə mümkün olmasın. Bu, hər şeyin qanuna tabe edilməsini öyrətmək üçün gözəl vasitədir: vəzifədə olarkən hörmət edilən insanın özəl həyata necə qayıtmasını hamı görür və elə onun özü də nə vaxtsa yenidən fərdi şəxs olacağına və fərdi şəxslərin hüquqlarını qorumağa əmin olur.
• Bütün peşələrdə yararsız olmaq mənim taleyim idi.
• Bütün zövqləri hiss edə bilmək üçün kiçik iztirabları da hiss etmək lazımdır.

C

• Cah-calal hamının-ondan istifadə edən varlının da, onu istəyən kasıbın da əxlaqını pozur.
• Cəmiyyətdə ən birinci qanun qanuna hörmət qanunu olmalıdır.
• Cəmiyyətə xidmət vətəndaşların əsas işi olmadıqda və onlar özləri ilə deyil, pul kisələri ilə xidmət etməyə üstünlük verdikdə, dövlət artıq məhv olmağa yaxındır.
• Cəmiyyəti insanlara, insanları isə cəmiyyətə görə öyrənmək lazımdır. Siyasəti və əxlaqı ayrıca öyrənmək istəyən nə siyasətdə, nə də əxlaqda heç nə başa düşməyəcəkdir.
• Cəmiyyətin birliyini pozan hər bir şey heç nəyə yaramır. İnsanı özü-özünə qarşı qoyan heç bir quruluşun dəyəri yoxdur.
• Cəsarəti sırtıqlıqla və kobudluqla qarışdırmaq lazım deyildir. Onlar arasında nə mənbəyinə, nə də nəticəsinə görə oxşar bir şey yoxdur.
• Cəsarətsiz xoşbəxtlik mübarizəsiz fəzilət yoludur.
• Ciddi mənada desək, əsl demokratiya mövcud deyil və heç vaxt da olmayacaqdır. Çünki, çoxluğun azlığı idarə etməsi kimi bir şey ola bilməz.

Ç

• Çətin iş vaxtında etmədiyimiz asan işlərin üst-üstə yığılması ilə meydana gəlir.

D

• Daha sonra çox iş görmək üçün gücünüzdən ehtiyatla istifadə edin, amma nə vaxtsa az iş görməkdən də çəkinin.
• Darıxdırıcı dərslər yalnız onu öyrədənlərə və öyrədilən hər şeyə nifrət təlqin etmək üçün yararlıdır.
• Demək olar ki, bütün hallarda ən çətin şey başlanğıcdır.
• Demək olar ki, bütün işlərin ən çətini - onu başlamaqdır.
• Dərindən sevmək özünü unutmaq deməkdir.
• Digərlərindən asılı olan və daxili vəsaiti olmayan hər kəs azad ola bilməz. İttifaqlar, müqavilələr, insanların etimadı - bütün bunlar zəifi güclüyə yox, güclünü zəifə bağlaya bilər.
• Digərlərinin sevgisini qazanmağın ən düzgün vasitəsi onlara öz sevgini hədiyyə etməkdir.
• Dil heç bir şeydən utanmadıqda, hamı utancaq olur.
• Dodaqlarınızda həmişə gülüş, ruhumuzda bir sakitlik olduğu yaş barədə peşmançılıq çəkməyən varmı?
• Doğruçuluq bütün hisslərə rövnəq verir.
• Dostluq etdiyim insanların heç birini özümdən üstün görmədim.
• Döyüşdə silah lazım olduğu kimi, həyatda da elm lazımdır.
• Dövlət böyüdükcə, azadlıq da o nisbətdə kiçilər.
• Dünya tarixində ən böyük hünər və qəhrəmanlıqlar vətən naminə edilib.
• Dünyada bu qədər pislik haradandır? Axı, biz uşqalıqda möcüzəyə inanırdıq.
• Düşməndən sülhü satın almaq, onu yeni müharibə üçün vasitələrlə təmin etmək deməkdir.
• Düşüncə vəziyyəti, demək olar ki, qeyri-təbii bir haldır və düşünən insan şikəst edilmiş bir heyvandır.
• Dürüst insanın davranışı həmişə fırıldaqçıları narahat edir.
• Düzgün ürək - həqiqətin əsas silahıdır.

E

• Ehtiraslar azğınlaşdıqca, onları cilovlamaq üçün daha çox qanunlar lazım olur.
• Ehtirasları icazəli və qadağan edilən ehtiraslara bölən haqlı deyil. Bir insan onlara hakim olduqda bütün ehtiraslar yaxşı, tabe olduqda isə pisdir.
• Elm və incəsənət öz mənşələrinə görə bizim qüsurlarımıza borcludurlar. Əgər onlar öz mənşələri ilə bizim fəzilətlərə borclu olsaydılar, onların üstünlüklərinə az şübhə edərdik... Əgər insan ədalətsizliyi olmasaydı, hüquq bizə nə üçün lazım olardı?
• Ey uca könüllü yalan! Gerçək heç sənə seçim edilə biləcək qədər gözəl olmuşdurmu?

Ə

• Ədalət üçün ən gizli təhlükə qabaqcadan əmələ gəlmiş yanlış fikirdir. Öz fikrini mütləq həqiqət hesab etmə. Çünki, həqiqətlər dəyişkəndir.
• Ədalətin ilk mükafatı, ədalətli hərəkət etməyinizi düşünməkdir.
• Əgər biz harada olduğunu bilmədən xoşbəxtlik axtarırıqsa, onunla ayrılmaq riskini yaşayırıq…
• Əgər biz pulsuz keçinə bilsəydik və onun verdiyi xeyirlərə malik olsaydıq, biz bu üstünlüklərdən var-dövlətə sahib olduğumuz vaxtdan daha yaxşı istifadə edərdik. Çünki biz pulun verdiyi xeyiri zəhərləyən qüsurları ayıra bilərdik.
• Əgər biz təbiət tərəfindən bizə verilən sadə, tək və tənha həyat tərzi sürsəydik, demək olar ki, bunların hamısının qarşısını ala bilərdik.
• Əgər ər-arvad uzun illər bir-birini sevirlərsə, o zaman bu sevgi şirin bir vərdişə çevrilir və qızğın ehtiras zərif bir dostluqla əvəz olunur.
• Əgər hamının mənafeyinin kəsişdiyi nöqtə olmasaydı, cəmiyyət haqqında danışmağa lüzum olmazdı.
• Əgər hökmdar öz gücünü hüquqa, ona itaəti öhdəliyə çevirmirsə, ən güclü hökmdar həmişə hökmdar olmaq üçün kifayət qədər gücə malik ola bilməz. Deməli, güclünün hüququ; o, sanki istehzalı bir mənada qanun adlanır, amma əslində onu prinsip səviyyəsinə qaldırırlar.
• Əgər xalqı zəhmətkeş və yaradıcı etmək istəyirsinizsə, ona bayram etmək imkanı verin.
• Əgər insanlar Tanrı olsaydı, özlərini demokratik olaraq idarə edə bilərdilər. İnsanlar Tanrı olmadıqlarına görə, mükəmməl bir dövlət insanlara görə deyil.
• Əgər diqqətlə yanaşsaq, görərik ki, insanları hərəkət etməyə məcbur edən əsas hərəkətverici qüvvə şəhvətpərəstlik və şöhrətpərəstlikdir. İkinciyə məxsus olanı birincidən alsanız, sonda hər şeyin şöhrətpərəstliyə gətirib çıxaracağını görəcəksiniz.
• Əgər mən emalatxanada uşağı işlədirəmsə, onun əlləri onun ağılının xeyrinə işləyir: o, özünü sənətkar hesab edərək filosof olur.
• Əgər sən ancaq şöhrət və şöhrət qazanmaq, Avropanın başqa xalqlarına təsir etmək istəyirsənsə... səndə onların nümunəsi var, onu təqlid etməyə çalış. Elmi, sənəti, ticarəti, sənayeni yetişdirin, nizami orduya sahib olun... Beləcə intriqalar, şəhvətpərəst, tamahkar, iddialı, qul və əclaf bir xalq yaradacaqsınız.
• Əgər siz uşaqlarda dəcəllik hissini öldürsəniz, heç vaxt müdrik insan yetişdirə bilməyəcəksiniz.
• Əgər siz uşağa güzəşt etsəniz, o sizin hökmdarınız olacaq, onu tabe olmağa məcbur etmək istəsəniz, siz hər dəqiqə onunla razılaşmalı olacaqsınız.
• Əgər şöhrətpərəstlik kimisə xoşbəxt etdisə, yəqin ki, bu kimsə axmaq olub.
• Əgər uşaqlara qarşı sərtlik göstərmək zərurətə çevrilirsə, bu, onların mənəviyyatı təhlükə altında olduqda və ya aradan qaldırılması lazım olan pis vərdişlər mövcud olduqda baş verir.
• Əgər uşaqların dəcəlliyini öldürsəniz, onlardan müdrik insanlar yetişdirə bilməzsiniz.
• Əxlaqın pozulması - öz növbəsində zövqün korlanmasına gətirib çıxaran dəbdəbənin qaçılmaz nəticəsidir. Əgər öz istedadlarına görə görkəmli insanlar arasında təsadüfən möhkəm ruha malik, özünü miskin yaradıcılıqla alçaltmayan birisi tapılarsa, vay onun halına! O, ehtiyac içində və yada salınmadan öləcək.
• Əldə etmək idarə etməkdən daha asandır. Müvafiq vasitənin köməyi ilə bir barmaqla dünyanı tərpətmək olar, amma, onu saxlamaq üçün Heraklın çiyinləri lazımdır.
• Əlinizdə olan pul azadlığın alətidir; ardınca getdiyiniz adamlar köləlik alətidir.
• Ən çox özünə qapılan və qəlbinin bütün düşüncələrini özünə yönəldən insan ən pis insandır.
• Əri üzərində hökmranlığı ələ almaq istəyən qadın bir zalıma, qul olan ağa isə gülünc və miskin bir varlığa çevrilir.
• Əsl nəzakət insanlara xeyirxah münasibətdən ibarətdir.
• Əsl nəzakət insanlara xoş münasibətdən irəli gəlir.
• Əsl sevgi kobud və yüngülxasiyyət deyil. Utancaqlıq onu ehtiyatlı edir; o itirəcəyindən qorxaraq çox şey etməyə cəsarət etmir.
• Əsl tərbiyə qaydalardan çox çalışmalardan ibarətdir.
• Ət yeməyinin insanlar üçün xarakterik olmadığına bir çox sübutlar var. Bu sübutlardan ən dəqiqini uşaqların ət yeməklərinə biganə olması, meyvə- tərəvəzlərə, südlü yeməklərə, peçeniyə və s. bu kimi ərzaqlara üstünlük verməsi ilə izah etmək olar.
• Əzab-əziyyətə qatlaşa bilməyən daha çox əzablara məruz qalır.

F

• Fərdi eşqim üçün dünyanı verərəm, azadlığım üçün eşqimi də verərəm.
• Fəzilət içində yaşamaq üçün həmişə özümüzlə mübarizə aparmalıyıq.
• Fəzilətin ən böyük igidlikləri vətənə sevgidən baş verir.
• Fiziki çalışmaların əqli çalışmalara zərər verdiyini düşünmək çox yanlışdır. Sanki, bu iki çalışma yanaşı getməməli və biri o birini istiqamətləndirməməlidir.

G

• Gerçək demokratiya heç bir zaman var olmamışdır və olmayacaq da.
• Gəlin fəsillər kimi yaşları da qarışdırmayaq. Bütün zamanlarda hər şey öz axarı ilə getməlidir və təbiətə qarşı mübarizə aparmamalıyıq. Çünki, boş səylər həyatı xərcləyir və ondan istifadə etməyə mane olur.
• Gəlin, insanla qürur duymaq imkanına malik olmağımız üçün bütün bəşəriyyətə itaət edək.
• Gənclik, müdrikliyə yiyələnmə vaxtıdır.
• Gənclik - müdrikliyin mənimsənilməsi, qocalıq- onun tətbiqi üçün vaxt.
• Gənclikdə edilən alçaqlıq yetkinlik yaşındakı alçaqlıqdan daha çox cinayətdir. Zəiflik isə əksinə, daha çox bağışlanılandır.
• Gəzinti düşüncələrimi canlandırır və ruhlandırır. Sakit halda demək olar ki, düşünə bilmirəm.Bədənim hərəkət etdikcə, ağlım da hərəkət etməyə başlayır.
• Gizli xəyanət nəinki kimisə təhqir edə biləcəyinə görə yox, eyni zamanda öz vicdanınız üçün də mövcud deyil.
• Gözəl bir sevgi məktubu yazmaq üçün nə demək istədiyini bilmədən yazmağa başlamalı və nə yazdığını bilmədən başa çatdırmalısan.
• Gözəl olan, olmayan şeydir.
• Güc heç bir hüquq yaratmır və insanlar yalnız qanuni hakimiyyətə itaət etməlidirlər. "Köləlik" və "hüquq" sözləri bir-birinə ziddir; onlar bir-birini qarşılıqlı surətdə istisna edirlər. Belə bir ifadə: “Mən səninlə, tamamilə sənin hesabına və tamamilə mənim xeyrimə saziş bağlayıram və bu sazişə mənə sərf edənə kimi riayət edəcəyəm və eyni zamanda sən də riayət edəcəksən”- insanın insana və ya xalqa münasibətindən asılı olmayaraq, hər zaman mənadan məhrum olacaq.
• Günahsızlıq və sirr heç vaxt uzun müddət birlikdə yaşamır.

H

• Hakimiyyətdə hakimiyyəti sevməyən insanların olma ehtimalı, ürəyi yumşaq bir insanı plantasiyada qullar üzərində nəzarətçi qoymaqla eynidir.
• Haqqları və zövqləri əlindən alınan gənclər, onların yerinə daha gizli və təhlükəli olanları qoyur.
• Haqsızlığı görüb susmağınız, bu haqsızlıqda iştirak etməyiniz deməkdir.
• Hamının maraqlarının uyğunlaşacağı nöqtələr olmasaydı, hər hansı bir cəmiyyətdən söhbət gedə bilməzdi. Təklik insanlarda sevgi, usandırmayan bir maraq oyadır.
• Heç vaxt uşaqlarla yüksək məsələlər barədə danışmamalı, çürükçülük etməməli. Çürükçülük etdiyiniz məqamdan daha vulqar bir şey yoxdur. Ağıl bütün digər qabiliyyətlərdən sonra inkişaf edir və ondan başlamaq sondan başlamaq deməkdir. Əgər bir çox səbəblər uşaqlar üçün başa düşülən olsaydı, o zaman tərbiyəyə də ehtiyac olmazdı.
• Heyvanlar təbii qanunun bir hissəsidir və onların öz hüquqları vardır, çünki onlar ağıllıdırlar.
• Həddindən artıq mütaliə elmi öldürür, eyni zamanda mütaliyəyə həddindən artıq aludəlik yalnız lovğa cahillər yaradır.
• Həddindən artıq sevinc gülüşdən çox göz yaşları törədir.
• Həddindən artıq şadyanalıq etməyə və kədərlənməyə düşüncəli insan eyni dərəcədə layiq deyildir.
• Həqiqi həzz sadəcə və dinc xarakterli olur; o sakitliyi və dincliyi sevir; o, onu hiss edənə tam sirayət edir, amma: “Mən həzz alıram” deyənə yox. Amma şöhrətpərəstlik, xurafatın məhsuludur və onlardan yaranır və qidalanır.
• Hər bir avara vətəndaş oğrudur.
• Hər bir hakimiyyət Allahdandır və mən bunu qəbul edirəm. Bununla yanaşı, hər bir xəstəlik də Ondandır. O halda, həkim çağırmaq qadağandır?
• Hər bir işləməyən adam yaramazdır.
• Hər bir orqanizm doğum anından ölməyə başlayır və özündə gələcək məhv edilməsinin səbəblərini daşıyır.
• Hər cür qəzəb zəiflikdən irəli gəlir.
• Hər hansı bağlılığa tamamilə qadir ola bilməyəcək qədər alçaq ruh, vəhşi ürək yoxdur.
• Hər hansı bir insanın bizə söylədiyi xeyirxah söz bizi ona bağlayır.
• Hər şey dünyanı yaradanın əlindən gəldiyi qədər yaxşıdır, lakin insanın əlinə keçən kimi pozulur.
• Hər şeyə qarşı çıxmaq olar, amma yaxşılığa qarşı yox.
• Hər yaşın öz xüsusi meylləri var, lakin insan həmişə eyni qalır. On yaşında o, xoş şeylərin cazibəsi altında, iyirmi yaşında aşiqlikdə, otuzda həzzdə, qırxda şöhrətpərəstlikdə, əlli yaşında xəsislikdə.
• Hərəkətsiz həyat yalnız letargiya yuxusudur.
• Həssas ürəklərin coşğunluğunu öz üzərində hiss etməyən hər kəs üçün bu coşqunluq bir fantaziya kimi görünür. Sevgiliyə olan sevgidən yüz dəfə qızğın, şirin olan vətən sevgisini də öz üzərinizdə hiss etməsiniz, onu dərk edə bilməzsiniz.
• Hətta düşmən də sənin xeyirxahlığının önündə acizdir.
• Həyatın ilk anından ləyaqətlə yaşamağı öyrənmək lazımdır.
• Həzzi gücləndirmək məharəti ona qarşı xəsis olmaq bacarığından irəli gəıir.
• Hökumət suverenliyi qəsb edəndə, ictimai razılaşmanı dağıdanda və bütün sadə vətəndaşlar haqlı olaraq öz təbii azadlığına qayıdarkən itaət etməyə məcbur edilsələr də, itaət etməyə məcbur deyillər.
• Hürriyyətdən əl çəkən insan insanlıq həsrətindən, bəşəri haqq və vəzifələrdən imtina etmiş sayılır

X

• Xalq qəhrəmanlığı, zəiflik və gücün azalması ilə müşaiyət edilən ani bir coşğunluqdur. Xalqın azadlığını onun ehtiraslarına deyil, həyat tərzinə əsaslandırmaq lazımdır. Çünki, onun ehtirası ötüb keçən və dəyişkəndir. Bununla yanaşı, yaxşı dövlət quruluşunun fəaliyyəti mövcud olduğu qədər davam edir. Heç bir xalq azadlığın faydasını hiss etdiyi müddətdən artıq azad ola bilməz.
• Xalqın mənəviyyatına təsir edə biləcək yalnız üç vasitə bilirəm: qanunun gücü, ictimai rəyin aliliyi və zövq cəlbediciliyi.
• Xalqın özünün bilavasitə təsdiq etmədiyi hər cür qanun etibarsızdır.
• Xeyirxah işlər görmək üstünlük hissi yaradır və xudbinliyi aradan qaldırır.
• Xeyirxahlıqdan başqa hər şeyə qarşı durmaq olar.
• Xoş olan şeylərin faydalı şeylərlə əvəz olunduğu yerdə xoş olan şey demək olar ki, həmişə qalib gəlir.
• Xoşbəxt olmağın yeganə düsturu xoşbəxtliyin öz əlində olduğunu dərk etməkdir.
• Xoşbəxtlik hissi heç vaxt insan qəlbində tükənmir.
• Xoşbəxtlik, yaxşı bir bank hesabı, yaxşı aşpaz və yaxşı həzmdir.
• Xristianlıq, müstəsna olaraq səmavi işlərlə məşğul olan, tamamilə mənəvi bir dindir. Xaçpərəstin ata yurdu bu dünyadan deyil. O, öz borcunu yerinə yetirir və bu bir həqiqətdir. Lakin, o, bunu səylərinin müvəffəqiyyətinə və ya uğursuzluğuna dərin bir laqeydliklə edir. Təki onun özünü qınamağa bir şey olmasın və yerdə hər şeyin yaxşı və ya pis olması onun üçün vacib deyil.
• Xurafat bəşər övladının ən pis bəlalarından biridir.

İ

• İlk manatı qazanmaq min manatı qazanmaqdan çətindir.
• İlkin tərbiyə hər şeydən vacibdir və bu ilkin tərbiyə, şübhəsiz ki, qadınlara məxsusdur.
• İmkan verin ki, uşaqlıq elə uşaqlıqda da yetkinləşsin.
• İngilis xalqı çox səhv düşünərək özünü azad bir xalq hesab edir. O yalnız Parlament üzvlərinə seçkilər zamanı azaddır. Üzvlər seçildikdən sonra xalq kölə, heç nədir.
• İnsan ağlı ehtiraslara çox borcludur. Etiraf edək ki, biz də bir çox şeylərə görə ona borcluyuq.
• İnsan azad doğulur, amma hər yerdə buxovdadır.
• İnsan hürr olaraq doğulmuşdur, ancaq hər yerdə zəncirlənmişdir.
• İnsan 2 ilə danışmağı, bütün həyatı boyu isə susmağı öyrənir.
• İnsan nə qədər az bilərsə, o qədər çox bildiyini sanar.
• İnsan ürəyi haqqında kişi qadından daha yaxşı filosofluq edir, amma qadın onu kişilərin qəlbində daha yaxşı oxuyur.
• İnsan yalnız pul qazanmağı düşünəndə nəcib düşünmək çox çətindir.
• İnsanı insan etməzdən əvvəl filosof etmək heç də lazım deyil.
• İnsanın azadlığı onun istədiyi hər şeyi edə bilməsində deyil, istəmədiyi heç bir şeyi etmək məcburiyyətində olmamasındadır.
• İnsanın bütün əxlaqı niyyətində olur.
• İnsanın bütün qabiliyyətlərini özündə birləşdirən ağıl, ən çətin və daha sonra inkişaf edir.
• İnsanın bütün mənəviyyatı onun niyyət və amallarından irəli gəlir və onlarla ölçülür.
• İnsanın ən böyük fəlakətlərinin mənbəyi şöhrətpərəstlikdir.
• İnsanın sahib olduğu pul azadlığın alətidir.; həvəslə izlədiyimiz şey köləliyin alətidir.
• İnsanın tərbiyəsi onun doğuluşundan başlanır. O hələ danışmır, qulaq asmır, amma öyrənir. Təcrübə öyrənmədən əvvəl gəlir.
• İnsanın varlığını təmin edə biləcək bütün çalışmaların ən təbiisi insanın öz əməyidir. Taledən və insanlardan asılı olmayan ən yaxşı sosial vəziyyət isə sənətkarın vəziyyətidir.
• İnsanlar həmişə onları qadın onları etdiyi kimi olacaqlar; odur ki, əgər böyük və xeyirxah insan olmaq istəyirsinizsə, qadınlara inandırın ki, böyüklük və xeyirxahlıq nədir.
• İnsanlar həmişə öz rifahlarına can atırlar, amma onun nə olduğunu heç də həmişə başa düşmürlər. Xalqı satın almaq olmaz, ancaq onu tez-tez aldadırlar və bu, əsasən də, sanki xalq pis şey istəyirmiş kimi hallarda baş verir.
• İnsanlar, insan olun! Bu, sizin birinci borcunuzdur. Bütün vəziyyətlərdə, bütün yaşlarda, insana yad olmayan hər şeydə insan olun.
• İnsanlar korlanıb. Amma bədbəxtçilikdən, onlar alim kimi doğulmayıblar: bu daha pis olardı.
• İnsanlar qəzəbli, insan isə xeyirxahdır.
• İnsanlar nə qədər az bilsələr, onların bilikləri onlara daha geniş görünür.
• İnsanlar təbiətcə bir-birinə düşmən deyil.
• İnsanlar təbiətcə tənbəldirlər. Ancaq işləməyə can atmaq, gözəl bir cəmiyyətin ilk bəhrəsidir. Əgər xalq yenidən tənbəllik və laqeydlik vəziyyətinə düşsələr, bu, əməyə layiq olduğu qiyməti verməyən cəmiyyətin haqsızlığı ilə əlaqədardır.
• İnsanlar ömür qısadır deyərlər amma, yenə də onu qısaltmaq üçün əllərindən gələni edərlər.
• İstedad yüksəlmək üçündür, alçalmaq üçün deyil.
• İztirab, öyrənilməli olan birinci şeydir. Çünki, o daha sonra daha çox lazım olacaq.

K

• Kədər, həsrət, peşmanlıq, ümidsizlik - bunlar keçib gedən, ruhda köklənməyən çətinliklərdir; və təcrübə bizi öyrədir ki, bu nə qədər aldadıcı bir acı hissdir və bu aldadıcı hissin təsiri altında bədbəxtliklərimizin əbədi olduğunu düşünürük.
• Kədər, həsrət, peşmanlıq, ümidsizlik - bunlar nəfsə köklənməyən keçici bəlalardır; və təcrübə bizə təsiri altında dərdlərimizin əbədi olduğunu düşündüyümüz acı hissin necə aldadıcı olduğunu öyrədir.
• Kədərlər tənhalıqda daha da böyüyür: bir milçək sanki bir canavar olur.
• Kiməsə bağlanma hissi qarşılıqlı olmaya bilər, amma dostluqda - əsla.
• Kişi bildiyini, qadın xoşladığını söyləyir. Danışmaq üçün kişinin biliyə, qadının isə zövqə ehtiyacı var. Kişi danışanda faydalı şeyləri, qadın isə xoş şeyləri nəzərdə tutur.
• Kişi rütbəsinə görə özündən aşağı qadınla evlənirsə, o özünü alçaltmır, amma öz xanımını ucaldır və əksinə, yüksək rütbəli qadınla evlənirsə, o qadını alçaldır, özü isə ucalmır. Yalnız həyatın müəyyən şərtlərində bir-birlərinə uyğun olan insanları nikaha girməyə məcbur etməyin. Əgər bu şərtlər dəyişsə, uyğunluq pozulacaq. Hansı vəziyyətdə olmasından, hansı ölkədə yaşamasından, hansı rütbəyə malik olmasından asılı olmayaraq, bir-birinə uyğun gələn insanları birləşdirməyin.
• Kişilər həmişə qadınların istədikləri kimi olacaqlar və onlardan nəfsin və fəzilətin böyüklüyünü istəyirsənsə, qadınlara ruhun fəzilət və böyüklüyünün nə olduğunu başa düşməyi öyrədin.
• Kitablar insanları yalnız başa düşmədikləri şeylərdən danışmağı öyrədir.
• Köləlikdə doğulmuş hər kəs köləlik üçün doğulur; bundan daha doğru bir şey ola bilməz. Qolları qandallı qul hər şeyi, hətta azad olmaq istəyini belə itirir.
• Kömürçünün arvadı hökmdarın məşuqəsindən daha hörmətlidir.

Q

• Qadın səltənəti həssaslıq, incəlik və dözümlülük səltənətidir…
• Qadın sona qədər qadın olduqda, kişi rolunu oynadığı vaxtdan daha dəyərli olur. Qadına xas olan keyfiyyətlərə məhəl qoymamaq və onda kişi xüsusiyyətlərini inkişaf etdirmək, deməli, açıq-aydın onun zərərinə hərəkət etmək deməkdir.
• Qadının hökmranlığı incəliyin, zərifliyin və səbrliliyin hökmranlığıdır.
• Qadının ilk və ən vacib keyfiyyəti təvazökarlıqdır.
• Qadınlar ağıllı, kişilər isə istedadlıdır. İstənilən bir işi qadınlar səylə, kişilər isə düşünərək görürlər.
• Qadınlar qaçmaq üçün yaradılmayıb, ona görə də tutulmaq üçün qaçırlar.
• Qanunlar yalnız mülki birliyin şərtləridir. Qanunlara tabe olan xalq onların yaradıcısı olmalıdır. Birliyə daxil olan hər bir kəs, eyni zamanda birgə yaşama şərtlərini müəyyən etməlidir.
• Qanunlar yalnız orta təbəqəli insanlara münasibətdə tam gücü ilə işləyir. Onlar varlıların sərvətlərinə və yoxsulların dilənçi vəziyyətlərinə qarşı gücsüz olur. Varlılar bu qanunları saya salmır, yoxsullar isə onlardan qaçır. Biri toru qırır, digəri isə onun arasından keçir.
• Qanunların gücü icraçıların sərtliyindən daha çox onların müdrikliyindən asılıdır. İctimai iradə isə çəkisini daha çox onun diktə etdiyi ağıldan alır.
• Qanunvericilik hakimiyyəti-ürək, icra hakimiyyəti onun beynidir.
• Qədim Misir əfsanəsinə görə insanların sakitliyini pozmaq üçün Allah elmi icad edib. Heraklit isə deyirdi ki, çox bilmək iztirabı artırır. Düşünmək insanı daha ağıllı, daha yaxşı edir, amma eyni zamanda bədbəxt də edə bilər. maarif məhvedici təsirə də malikdir.
• Qəlbinizdəki yaxşılığa olan sevgini silib atsanız, həyatın bütün gözəlliyini silib atmış olacaqsınız.
• Qənaət etmək işləmək qədər əhəmiyyətlidir.
• Qorxu və ümid - insanları idarə edən bu iki alətdir. Bu iki alətdən istifadə etmək əvəzinə, onların arasında fərq qoymadan, onlardan təbiətinə uyğun olaraq istifadə etmək lazımdır. Qorxu təhrik etmir, qorxunun qabağını alır və cəzalar haqqında qanunlarda ondan istifadə edilməsi yaxşı işlər görmək üçün yox, pis işlər görməyə mane olmaq üçündür. Yoxsulluq qorxusu qarşısında avaraların nə vaxtsa zəhmətkeş insan olması inandırıcı deyil. Ona görə də insanlar arasında əməkdə əsl yarış ruhu yaratmaq üçün onlara göstərmək lazımdır ki, əmək aclıqdan xilas olmaq üçün yox, rifaha nail olmaq üçün vasitədir. Gəlin, belə bir ümumi qayda müəyyən edək: heç kəsi nəyisə etmədiyinə görə yox, etdiyi şeyə görə məzəmmət etmək lazımdır.
• Qoy Vətən, vətəndaşların ümumi anası olsun; onların öz vətənlərində istifadə etdikləri faydanı onlar üçün əziz etsin; qoy hökumət onlara ictimai idarəçilikdə onların öz evlərində olduqlarını hiss etmələri üçün kifayət qədər pay versin ; qoy qanunlar onların gözündə ümumi azadlıq üçün yalnız zamin olsun.

L

• Lovğa hər şeyi özü üçün tələb edib, əvəzində heç bir şey vermir.

M

• Malik olduğun pullar azadlıq, təqib etdiyin pullar isə köləlik alətidir.
• Maraqların üst-üstə düşmədiyi yerdə heç bir cəmiyyətdən söhbət gedə bilməz.
• Mən azad yaşayıb, azad da ölmək istəyərdim.Yəni, qanunlara elə tabe olmaq istəyərdim ki, nə mən, nə də başqası, ən qürurlu başların başqa heç nəyə itaət etməyə bacarıqları olmadığı halda, itaətcəsinə səcdə etdikləri bu xilasedici, fəxri boyunduruğu boynumuzdan ata bilməyək.
• Mən dəyişkən və fövqəladə fəsadlarla dolu, çox vaxt sığınacaqsız və bir parça çörəksiz həyatımda həmişə zənginliyə də, yoxsulluğa da eyni gözlə baxmışam.
• Mən ehtirasların yaranmasına mane olmağı düşünəni onu məhv etməyi düşünənlə eyni dərəcədə dəli hesab edərdim.
• Mən “Xristian Respublikası” ifadəsini işlətməklə səhv etmişəm. Bu iki söz bir-birinə ziddir. Xristianlıq yalnız köləlik və asılılığı təbliğ edir. Onun ruhu zülmü üstün tutur və həmişə də bundan faydalanır. Həqiqi məsihçilər kölə olmaq üçün yaradılıblar və onlar bunu bilir, amma buna qarşı etiraz etmirlər; bu qısa həyat onların gözündə heç bir şey demək deyil.
• Mən ilk tanışlıqda mənimlə sanki iyirmi il dostluq edirmiş kimi davranan insanın iyirmi ildən sonra ondan vacib bir xidmət istəyəndə mənimlə yad bir insan kimi rəftar etməsindən qorxuram.
• Mən təbii düşüncəmə uyğun olaraq həqiqətin tərəfini qəbul etdim və nəyə nail olsam da, bir mükafat məndən uzaqlaşmayacaq — mən onu ürəyimin dərinliklərində tapacağam.
• Mən təkəm. Öz ürəyimə və insanlara bələdəm. Mən gördüklərimdən fərqli şəkildə yaradıldım; cəsarətlə deyə bilərəm ki, mən dünyada heç kimə bənzəmirəm. Əgər mən başqalarından yaxşı olmasam da, heç olmasa onlar kimi deyiləm.
• ... Mən yer üzündə gəzirəm və ah-zar edirəm: mən niyə insanam?
• Məncə, insanlar arasında avaralıqdan irəli gələn pis şeylər yalqızlıqdan gələn pisliklərdən heç də az deyil. Onun qədər ağıla əzab verən, xırdaçılığa, dedi-qoduya, narahatçılığa, dörd divar arasında üz-üzə gəldiyiniz dostunuzla boş-boş söhbətlər etməyə səbəb ola biləcək başqa heç nə ola bilməz.
• Mənə qohum varlıqlara zərər verməməyi özümə borc bilirəm. Bu, onların ağılsız olmaları ilə yox, hiss edən varlıqlar olması ilə əlaqədardır.
• Mənəvi cəhətdən pis olan şey siyasətdə də pisdir.
• Mənim üstünlük təşkil edən meyllərimdən heç biri satılmır.Mənim yalnız təmiz zövqlərə ehtiyacım var, pul isə hər şeyi zəhərləyir.
• Minlərlə yol səhvə, bir yol isə həqiqətə aparır.
• Minnətdarlıq - verilməli borcdur, lakin onu heç kimi digərindən gözləməməlidir.
• Minnətdarlıq, heç kimin gözləmək hüququ olmayan və ödənilməli olan borcdur.
• Monarxiyalar, respublikalar, belə böyük təsisatları olan bütün bu millətlər, bütün bu gözəl balanslaşdırılmış hökumətlər köhnəlmiş, qaçılmaz ölüm təhlükəsi ilə üz-üzədir; bədbəxtlik və anarxiyaya təslim olmuş, əhalisi azalmış, viran edilmiş, məzlum ölkə olan Polşa hələ də gənclik şövqü ilə partlayır, hələ də yeni doğulmuş kimi hökumət və hüquq tələb etməyə cəsarət edir.
• Müdrik insan var-dövlət dalınca qaçmır, amma şöhrətə də biganə deyil. Onun nə qədər pis paylandığını görəndə, onun rəqabət ruhunun canlandıracağı və cəmiyyət üçün faydalı olacağı fəziləti əzab çəkməyə başlayır və tədricən yoxsulluq və naməlumluq içində yox olur.
• Müdrik qanunverici qanunların təsisindən yox, bu qanunların cəmiyyət üçün yararlı olduğunu öyrənməkdən başlamalıdır.
• Mülkiyyət, yarandığı ilk gündən təsiri altında olanlar üçün istismar aləti və vasitəsi olmuşdur.
• Müstəqil dövləti saxlamağın yeganə yolu kənd təsərrüfatıdır. Dünyanın bütün sərvətinə malik olsanız da, amma yeməyə bir şeyiniz yoxdursa, başqalarından asılı olursunuz... Ticarət sərvət yaradır, lakin kənd təsərrüfatı azadlığı təmin edir.
• Müstəqilliyə can atan, hadisələrin müxtəlifliyində özlərini itirməkdən qorxan insanlar minlərlə müxtəlif cisimlərə bağlanır və köləliyə düçar olurlar, təəccüblə anlayırlar ki, hərəkət edə bilməyəcəklər.

N

• Namuslu adamlar üçün namus, alim üçün alimlikdən daha əzizdir.
• Namuslu insanı təhqir edən özü-özünü təhqir edir.
• Natiqlik çox güclü, lakin çox az bir müddətdə təsir edir. Asanlıqla coşan insanlar asanlıqla da sakitləşirlər.
• Nə qədər ki, həyat rahatlığı çoxalır, incəsənət mükəmməlləşir, dəbdəbə , cah-calal yayılır, əsl cəsarət sönür, hərbi şücaətlər yox olur; və bütün bunlar kabinetlərin kölgəsində inkişaf edən elmin və incəsənətin işidir. Müharibə və fəth bir tərəfdən, dərin despotizmin digər tərəfdən bir-birinə qarşılıqlı kömək etdiyini başa düşmək çətin deyil. Başqa millətləri fəth etmək üçün qullardan ibarət bir xalqdan istənilən qədər pul və insan almaq olar. Müharibə , eyni zamanda pul toplamaq və xalqı qorxuda saxlamaq üçün çox saylı ordunu daim saxlamaq kimi bir bəhanədir.
• Nə qədər ki, xalq itaət etməyə məcburdur və itaət edirsə, o, yaxşı hərəkət edir. Amma xalqın öz boyunduruğunu atmaq imkanı olan kimi onu atırsa, daha yaxşı hərəkət etmiş olur. Çünki o, oğurlandığı azadlıq hüququnu özünə qaytarır. Xalqım onu geri qaytarmağa bütün əsasları var və bu hüququ onun əlindən almağa heç bir əsas yox idi. Azad xalqlar, belə bir qaydanı xatırlayın: “Azadlığı qazanmaq olar, amma onu yenidən əldə etmək olmaz".
• Nə qədər yaşadığınızı yox, niyə yaşadığınızı söyləyin.
• Nə sevgi, nə də evlilik iki cins arasında daimi ünsiyyət ehtiyacı ilə nəticələnmir. Ər və arvad mütləq birlikdə yaşamalıdırlar, lakin eyni şəkildə deyil; eyni şeyləri etmədən yekdilliklə hərəkət etməlidirlər.

O

• O yeri necə xatırlamaya bilərəm! O vaxtdan bəri mən o yer üçün göz yaşları axıtmış, onu öpüşlərə qərq etmişəm! O xoşbəxt yeri qızıl sürahı ilə niyə də bəzəyə, bütün dünyanı ona itaət etməyə cəzb edə bilmirəm. İnsan xilasının abidələrini yad etməyə adət etmiş hər kəs ona başqa cür yox, məhz dizi üstə yaxınlaşmalı idi.
• Olmayan şey gözəldir.

Ö

• Öhdəliklərimizi maraqlarımızla toqquşduran, xoşbəxtliyimizi başqasının bədbəxtliyində görməyə məcbur edən vəziyyətlərdən uzaq olmaq üçün tətbiq edə biləcəyim yeganə vasitə böyük mənəvi qayda ola bilər.
• Ölümdən qorxmadığını iddia edən yalan danışır. Hər bir insan ölməkdən qorxur. Bu, hiss edən varlıqların böyük qanunudur və onsuz bütün canlılar tezliklə məhv olardılar.
• Ölümdən qorxmayan insanı alçaltmaq olmaz.
• Öz əsrinin, ölkəsinin və cəmiyyətinin baxışlarına tabe olmağa can atan insanlar hər zaman olacaq. Bu gün biri özünü azad düşüncəli və filosof hesab edir. Məhz bu səbəbdən o, mütləq Liqa dövründə fanatik ola bilərdi.
• Öz hörmətindən istifadə etməyən adam xoşbəxt ola bilməz.
• Öz xeyrinə görə dostunu pis vəziyyətə salanın dostluqda haqqı yoxdur.
• Öz xeyriniz üçün özünüzü aldatmaq, başqasının xeyrinə yalan danışmaq saxtakarlıq, zərər vermək üçün yalan danışmaq böhtandır və bu, yalanın ən pis zərəridir.
• Öz-özünə hörmət etməyən adam heç vaxt xoşbəxt ola bilməz.
• Özü fırıldaqçı olmayan fırıldaqçılarla münasibət qurmağı xoşlamır.
• Özü-özlüyündə həyat bir şey deyil. Onun qiyməti ondan necə istifadə etməkdən asılıdır.

P

• Pəhriz və əmək insanın iki həqiqi həkimidir. Əmək onun iştahını artırır, pəhriz isə ondan sui-istifadə hallarının qarşısını alır.
• Pis əməl bizə əzabı yeni törədildiyi zaman deyil, uzun müddət sonra verir. Çünki, o heç vaxt yaddaşdan silinmir.
• Pisliyin səbəbini axtarırsan. O ancaq sənin özündədir.
• Pulun hakim olduğu yerdə xalqın öz azadlığını qorumaq üçün verdiyi pullar həmişə onu əsarətdə saxlamaq üçün istifadə edilir. Bu gün onun xoş niyyətlə ödədiyi pul sabah onu ödəməyə məcbur etmək üçün istifadə olunur. Hər cür imtiyazlar onu alan müəyyən təbəqəyə fayda verir, əsas yük isə onu verən xalqın üzərinə düşür.

S

• Sadə xalqla xalqın dili ilə yox, öz dili ilə danışmaq istəyən müdrik insanı xalq heç vaxt başa düşməyəcək. Buna baxmayaraq, xalqın dilinə tərcümə etmək mümkün olmayan bir çox müxtəlif anlayışlar var.
• Saxta insanların dost olması düşmən olmalarından daha təhlükəlidir.
• Satılmış qələmdən nə əzəmətli, nə də dahi bir şey çıxa bilməz.
• Senzura əxlaqı qorumaq üçün faydalı ola bilər, amma onun bərpası üçün heç vaxt. Nə qədər ki, qanunlar qüvvədədir, senzorlar yaradın. Qanunlar qüvvədən düşəndə onların heç bir xeyri olmayacaq. Qanuna əsaslanan heç bir şey bir daha gücə malik olmur. Çünki, qanunların özü artıq bu gücə malik olmur.
• Sevgim üçün dünyaları verərəm, azadlığım üçünsə sevgimi.
• Sevginin verdiyi xoşbəxtliyi evlilikdən sonrada yaşaya bilsəydik o zaman dünya cənnət olardı.
• Səbr acıdır, meyvəsi şirin.
• Sərxoşluq insanı alçaldır, ən azı bir müddət ağılını alır və nəticədə onu bir heyvana çevirir.
• Siyasi orqanizm insan orqanizmi kimi dağılmağa elə qurulduğu vaxtdan başlayır və mövcudluğu dövründə özünün ölüm səbəbini özündə daşıyır.
• Siyasət və əxlaqı fərqli ələ alanlar, hər ikisini də əsla anlaya bilməzlər.
• Siyasi orqanizm də insan orqanizmi kimidir. Doğulduğu andan ölməyə başlayır və məhv edilməsinin səbəblərini özündə daşıyır.
• Sizi udana mane ola bilmirsinizsə, heç olmasa, çalışın sizi həzm edə bilməsin.
• Sırtıqlıq və kobudluğu cəsarətlə qarışdırmaq lazım deyil: nə mənbəyinə, nə də nəticəsinə görə bu qədər bir-birinə bənzəyən heç nə yoxdur.
• Sosial vəziyyəti aşağı olan qadınla evlənən kişi özünü alçaltmır, əksinə, həyat yoldaşını ucaldır. Bunun əksi baş verərsə, yəni kişi özündən yüksək səviyyədə olan qadınla nikaha girirsə, o, qadını alçaldır, özünü isə ucaltmır.
• Soyuq və güclü məslək bir o qədər ucalıq gətirmir, amma elə ki, o, insana sirayət edir, o zaman onun təsiri silinməz olur.
• Söyüş çox rahat bir şeydir: bir sözlə hücum edirlər, müdafiə olunmaq üçün isə bütöv səhifələr lazımdır.
• Söyüş - haqsızların əlamətidir.
• Söz verib yerinə yetirməmək, ola bilsin ki, fəndgir bir insanı, əslində isə namussuz bir insanı xarakterizə edir.

Ş

• Şagirdinizin zehnini tərbiyə etmək istəyirsinizsə, onun idarə etməsi lazım olan gücü tərbiyə edin. Bədənini daima çalışdırın, onu sağlam və güclü edin. Qoy o işləsin, hərəkət etsin, qaçsın,qışqırsın, daima hərəkətdə olsun, güclü insan olsun ki, ağlı başına gəlsin. Əgər biz bu qaydanı təhrif etsək, tələsik qərar vermiş olarıq. O zaman onun korlanmasına mane ola bilməyən nə yetkinliyi, nə zövqü olacaq, əvəzində gənc alimlər və qocalmış uşaqlar olacaq.
• Şairin nəzərində qızıl və gümüş, filosofun nəzərində isə dəmir və çörək sisvilizasiyaya gətirən, eyni zamanda bəşər övladını məhv edən səbəblərdir.
• Şərəfini itirdikdən sonra yaşamaqdan daha faciəli ölüm ola bilərmi?
• Şöhrət xalqın xəstə nəfəsidir.

T

• Tanrılardan ibarət bir xalq olsaydı, o, özünü demokratik şəkildə idarə edərdi. Ancaq bu qədər mükəmməl bir idarəetmə insanlar üçün deyil.
• Tarix-oxuyana öz gözünün görmə dərəcəsinə görə yol göstərən bir rəhbərdir.
• Tez-tez edilən əfv cinayətkarların tezliklə ona ehtiyacı olmayacağından xəbər verir və bunun haraya aparacağı hamıya aydındır.
• Təbiət heç vaxt bizi aldatmır, biz özü-özümüzü aldadırıq.
• Təbiət istəyir ki, uşaqlar böyük olmazdan qabaq elə uşaq olsunlar. Əgər biz qaydanı pozmaq istəsək, yetişməmiş, dadı olmayan və tez xarab olan meyvələr əldə etmiş olacağıq. Uşağın xüsusi görmə, fikirləşmə və hiss etmə bacarığı vardır. Onun bu bacarığını dəyişməyə cəhd etməkdən axmaq şey ola bilməz. Uşaqlığın uşaqlarla yetişməsinə imkan verin.
• Təbiətin ona şagird hazırlamağı təyin etdiyi insanların müəllimlərə ehtiyacı yoxdur. Bekon, Dekart, Nyuton— bəşər övladının bu tərbiyəçilərinin özlərinin tərbiyəçilərə ehtiyacı yox idi və hansı bələdçilər onları böyük dühasının onları daşıdığı yerlərə apara bilərdi? Adi müəllimlər öz anlayışlarını yalnız öz dar imkanlarına məhdudlaşdırmaqla məhdudlaşdıra bilərdilər. İlk maneələrlə özlərini sınamağı öyrəndilər və keçdikləri böyük məkanı keçmək üçün səy göstərdilər. Əgər bəzi kişilərə elm və sənət öyrənməyə can atmağa icazə vermək lazımdırsa, bu, yalnız o adamların izi ilə getmək və onlardan kənara çıxmaq qüdrətini özlərində hiss edənlər üçündür. İnsan şüurunun şərəfinə abidələr ucaltmaq bu azsaylı insanların vəzifəsidir”.
• Təbii bərabərsizliyin mənbəyinin nədən ibarət olduğunu soruşmağa ehtiyac yoxdur, çünki cavabı bu sözlərin mənasındakı sadə bir izahdan tapmaq olar. Təbii vəziyyət – bu, özümüzü qoruyub saxlamağımıza dair qayğının başqalarının özünü qoruyub saxlamaq qayğısına daha az zərər verdiyi bir vəziyyətdir.
• Təcrübə göstərir ki, xalq hökmdarlara nifrət etməyəndə, hökmdarlar da xalqa pislik etmir və xalq belə hökmdarlara münnətdar olur və sevməyə çalışır. İtaət edilən axmaq hökmdar cinayətləri cəzalandıra bilər, amma əsl dövlət xadimi bunların qarşısını necə almağı bilir. O, layiq olduğu hakimiyyəti əməllər üzərində yox, insanların iradəsi üzərində təsdiqləyir.
• Təhqirlər haqsız olanların adi dəlilləridir.
• Təklik, insanlara sevgi, maraq oyadır.
• Təmiz vicdan yüngülxasiyyət əyləncələrin ehtirasını söndürür.
• Tənbəllik bütün əxlaqsızlıqların başlanğıcıdır.
• Tərbiyədə ən böyük səhv həddindən artıq tələskənlikdir.
• Tərbiyənin böyük sirri- cismani və zehni çalışmlalrın həmişə başqaları üçün bir istirahət olduğunu təmin etmək qabiliyyətidir.
• Tərbiyənin nəticəsi doqmatik inamdır.
• Tərif - ondan zövq alanları korlamaqdan başqa bir işə yaramır.
• Tərif onun sevənin əxlaqını pozur.
• Təriflər yalnız onları bəyənən insanları korlayır.
• Torpaq sahəsini çəpərləmiş ilk şəxs "bu mənimdir" deyə qışqırıb ona inanan sadəlövh adamları cəmləyə bilmişsə, vətəndaş cəmiyyətinin əsl banisi də odur.

U

• Uşağı bədbəxt etməyin ən pis yolu һeç bir şeyi ondan imtina edilməməyə alışdırmaqdır.
• Uşağın ağıllı və düşüncəli olmasını istəyirsinizsə, onu möhkəm və sağlam edin: qoyun o işləsin, hərəkət etsin,qaçsın, qışqırsın, bir sözlə daim hərəkətdə olsun!
• Uşağın tərbiyəsinə onu tanımaqla başlamalıyıq.
• Uşağın görmək, düşünmək və hiss etmək kimi xüsusi qabiliyyəti var. Onun bu bacarığını özümüzün bacarığımızla əvəz etməyə çalışmaqdan axmaq bir şey yoxdur.
• Uşağınızı bədbəxt etməyin ən düzgün yolunu bilirsinizmi? Bu onu heç nəyə imtina etməyə öyrətməkdir... O, əvvəlcə əlinizdə tutduğunuz əsanı, sonra saatınızı, daha sonra uçan quş, göydə parlayan ulduz, bir sözlə, gördüyü hər şeyi tələb edəcək. Siz Allah olmasanız, onu necə məmnun edə bilərsiniz?
• Uşaqları böyütmək və bəsləməklə, ata vəzifəsinin yalnız üçdə birini yerinə yetirir. O bəşəriyyətə insan,cəmiyyətə ictimai insan, dövlətə isə vətəndaş verməlidir. Bu üç qat borcu ödəyə bilən, amma ödəməyən insan günahkardır. Əgər yarımçıq ödəyirsə, ikiqat günahkardır. Atalıq borcunu yerinə yetirməyənin ata olmağa haqqı yoxdur. Nə yoxsulluq, nə iş, nə insanların hörməti onu uşaqlarını böyütmək və tərbiyə etmək borcundan azad edə bilməz.
• Uşaqların ilk göz yaşları onların istəkləridir. Əgər ehtiyatlı olmasanız, tezliklə bu istəklər əmr halına gələcək. Onlar özlərinə kömək etməyə məcbur edən şeydən başlayır,özlərinə qulluq etməyə məcbur edən şeylərlə qurtarır.
• Uşaqların sağlamlığına görə olmasa da, heç olmasa xarakterlərinə görə təbii daddan mərhum etmək və ət yeyən yırtıcılar kimi yetişdirmək lazım deyil. Çünki bunun nə ilə izah olunmasından asılı olmayaraq, dəqiq məlumdur ki, böyük ovçular ətə qədər ümumiyyətlə, qəddar olurlar.
• Uşaqlıq çağları üçün yararlı və hər cür yaş üçün son dərəcə əhəmiyyətli yalnız bir əxlaq dərsi var: “Heç kimə pislik etməmək”.
• Uşaqlıq məntiqin yuxuda olmasıdır.
• Uşaqlığı sevin; onun oyunlarını, əyləncələrini, sevimli instinktini mükafatlandırın. Dodaqlarınızda həmişə gülüş, ruhunuzda sakitlik olduğu bu çağlar barədə bəzən təəssüflənməmisiniz?

Ü

• Ümumiyyətlə, az bilən insanlar çox bilənlərdən daha çox danışırlar.

V

• Vaxtdan səmərəli istifadə etmək onu daha da qiymətli edir.
• Var olmaq hiss etmək deməkdir, çünki hisslər ağıldan müqayisə olunmaz dərəcədə yüksəkdir.
• Varlanmanın bütün üsullarından azadlığa ən uyğunu ticarətdir.
• Vədlərində ehtiyatlı olan adam onları daha dəqiq yerinə yetirir.
• Vətən azadlıq olmadan, azadlıq fəzilətsiz, fəzilət isə vətəndaşsız mövcud ola bilməz. Əgər siz vətəndaş yetişdirsəniz, tərbiyə etsəniz, o zaman sizin hər şeyiniz olacaq, əks təqdirdə hamı, hətta dövlət başçısı belə miskin bir kölə olacaq.
• Vətəndaş o qədər varlı olmamalıdır ki, kimisə satın alsın, yaxud o qədər kasıb olmamalıdır ki, özünü satmağa məcbur olsun.
• Vətəndaşlara “xeyirxah olun!” demək kifayət deyil, onlara belə olmağı öyrətmək lazımdır və bu əsasda ilk dərs kimi hesab olunan nümunə belə zəruri olan yeganə vasitə deyil. Vətənə sevgi həmişə təsirli olur. Çünki, hər bir insanın şəxsi iradəsi ümumi iradəyə uyğun gələndə, o fəzilətli bir insan olur və o, sevdiyi insanların arzuladıqlarını arzulayır.
• Vətəndaşların fəziləti, onların vətənpərvərlik qeyrəti... bunlar heç bir ordunun fəth edə bilməyəcəyi Polşanı müdafiə etməyə həmişə hazır olan yeganə istehkamlardır. Bir qütbün heç vaxt rus olmamasını təmin edə bilsən, mən zəmanət verirəm ki, Rusiya Polşanı heç vaxt özünə tabe etməyəcək.

Y

• Yaxşı bir kitab yazmaq üçün həyatın yarısı, onu düzəltmək üçün isə ikinci yarısı bəs eləməz.
• Yaxşı bir sevgi məktubu yazmaq üçün nə yazacağını bilmədən yazmağa başlamalı və nə yazdığını bilmədən bitirmək lazımdır.
• Yaxşı əməllərin üstünlüklərindən biri də ondan ibarətdir ki, onlar ruhu yüksəldir və onu daha yaxşı işlərə təhrik edir.
• Yaxşı şey bilmək, çox şey bilməkdən daha əhəmiyyətlidir.
• Yaxşı tərbiyənin keyfiyyətləri haqqında çox danışırlar. Mənim isə yeganə tələb edəcəyim şey bir çox başqa şeylərə də səbəb olan satqın adam olmamaq tələbidir.
• Yalanın min, həqiqətin isə bir sifəti vardır.
• Yalnız böyük hadisələr dahi insanları yaradır.
• Yalnız güclü dövlət öz vətəndaşlarının azadlığını təmin edə bilər.
• Yalnız o şeydən həqiqi həzz ala bilərsən ki, onu itirməkdən qorxmayasan.
• Yalnız sədəqə verməklə kifayətlənməyin, mərhəmət edin. Ağrı-acıları puldan daha çox şəfqət aparar.
• Yanılmaya min yol aparır, həqiqətin yolu isə birdir.
• Yaşamaq təkcə nəfəs almaqdan ibarət deyil. Yaşamaq, hərəkət etmək deməkdir. İnsanın uzunömürlülüyü yaşadığı illərin sayına görə yox, həyatı ən çox hiss etdiyi illərə görə ölçülür.
• Yoldan çıxmağın min yolu, həqiqətin isə bir yolu var.

Z

• Zaman-hərəkətsiz əbədiyyətin hərəkətverici obrazıdır.
• Zəif bədəndə ağıl da düşgünləşir.
• Zərurət qanunu lap əvvəldən insanın zövqünə uyğun olmayan pisliyin qarşısını almaq üçün ona xoşuna gəlməyən şeyləri etməyi öyrədir.
• Zorakılığa əsaslanan bütün hökumətlər gülünc bir ziddiyyətə girirlər: xalqları zəif vəziyyətdə saxlamaqla, onların köməyi ilə güclü olmaq istəyirlər.
• Zövq almaq istəyirsənsə,çalış.
• Zülmkarlar, müharibələr, sui-qəsdçilər olmasaydı, tarixlə nə baş verərdi? .. Doğrudanmı biz həqiqətin gizləndiyi quyunun kənarında zəncirlənərək ölmək üçün yaradılmışıq? Təkcə bu düşüncə, fəlsəfəni öyrənərək maariflənməyə ciddi şəkildə can atan hər kəsi elə ilk andan qorxutmalı idi.

Mənbə

• Aforizmlər və hikmətli sözlər. Bakı, 2005.