Benedikt Spinoza

Benedikt Spinoza (əsl adı Barux Spinoza — ivritdəברוך שפינוזה; sonralar latınca Spinoza, Benedictus Baruch; 24 noyabr 1632, Amsterdam — 21 fevral 1677, Haaqa) — yəhudi əsilli niderland filosofu, yeni dövr fəlsəfəsinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri, rasionalist, panteist.

Benedikt Spinoza
Doğum tarixi	24 noyabr 1632
Doğum yeri	Amsterdam
Vəfat tarixi	21 fevral 1677
Vəfat yeri	Haaqa
Dəfn yeri	Nieuwe Kerk
Vikipediya məqaləsi

---

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

---

A

• Ağılla yaşanan həyatın sonu xoşbəxtliklə bitir.
• Allah bizə məhdud ağıl və hüdudsuz iradə verib, lakin elə bir həddə verib ki, onun bizi hansı məqsədlə yaratdığını öyrənə bilməyək.
• Avtoritetə istinad dəlil deyildir.
• Azad insan bütün başqa şeylərdən ən az ölüm haqqında düşünür. Onun müdrikliyi ölüm haqqında yox, həyat haqqında düşünməsindən ibarətdir.
• Azad insan cəsarətlə, ruh yüksəkliyi ilə döyüşü seçdiyi kimi, qaçmağı da eyni keyfiyyətlərlə seçir.
• Azad insan hər şeydən az ölüm barəsində fikirləşir, onun müdrikliyi də həyat haqqında düşüncələrdən ibarətdir.
• Azad ruha yox, hansısa başqa şeyə səbəb olan sevgi çox asanlıqla nifrətə çevrilir.
• Azadlıq dərk olunmuş zərurətdir.

B

• Başa düşmə razılığın başlanğıcıdır.
• Bəziləri elə düşünürlər ki, Allah sərbəst səbəbdir. Çünki, onların fikrincə, Allah elə edə bilər ki, bizim dediyimiz kimi onun təbiətindən irəli gələn, yəni onun hakimiyyətində olan baş verməzdi, başqa sözlə desək, onun tərəfindən edilməzdi. Onların bu fikri ona bənzəyərdi ki, Allah elə edə bilər ki, üçbucağın təbiətindən irəli gələn, uç bucaqlarının iki düz xəttinə bərabərliyi alınmazdı, yaxud bu səbəbdən nəticə çıxmazdı. Bu, gülünc bir fikirdir.
• Bilməməzlik dəlil, cahillik isə arqument deyil.
• Böyük bir sərvət, böyük bir köləlikdir.
• Bütün insanlar şeylərin səbəblərindən xəbərsiz olaraq doğulurlar və hamısının özləri üçün faydalı olanı axtarmaq istəkləri var. Bunun birinci nəticəsi budur ki, insanlar öz istəklərindən xəbərdar olduqları üçün özlərini azad hesab edirlər və onları tanımadıqları üçün onları bu istək və arzuya sövq edən səbəbləri yuxuda belə görmürlər. İkinci nəticə odur ki, insanlar hər şeyi bir məqsəd naminə, məhz can atdıqları mənfəət naminə edirlər. Buradan belə nəticə çıxır ki, onlar həmişə baş verənlərin yalnız son səbəblərini (causae finales) tapmağa çalışırlar və onlara göstərilən zaman sakitləşirlər, əlbəttə ki, əlavə şübhələr üçün heç bir əsas olmadan. Onları başqasından öyrənməyə imkanları yoxdursa, özlərinə üz tutub görməkdən başqa çarələri yoxdur. Belə hallarda özləri, adətən, hansı məqsədləri rəhbər tuturlar; beləliklə, onlar mütləq digərini özləri mühakimə edirlər. Bundan əlavə, onlar öz daxilində və xaricində faydalarının həyata keçirilməsinə böyük töhfə verən bir çox vasitə tapdıqları üçün, məsələn: görmə üçün gözlər, çeynəmək üçün dişlər, yemək üçün bitki və heyvanlar, işıqlandırma üçün günəş, balıqları bəsləmək üçün dəniz və s., deməli, onlar bütün təbii şeylərə öz mənfəətləri üçün vasitə kimi baxırlar. Onlar bilirlər ki, bu vasitələri özləri hazırlamırlar, özləri tapırlar və bu, onlara inanmağa əsas verir ki, bu vasitələri onların istifadəsi üçün hazırlayan başqa biri var. Əslində, əşyalara vasitə kimi baxaraq, bu şeylərin özlərini belə etdiyini düşünə bilməzdilər. Ancaq özlərinin adətən özləri üçün hazırladıqları vasitələrə bənzətməklə, gərək belə bir nəticəyə gəliblər ki, insan azadlığı bəxş edilmiş hansısa təbiət hökmdarı və ya hökmdarları var ki, onlar üçün hər şeyin qayğısına qalıb, hər şeyi onların istifadəsi üçün yaradıb. Bu hökmdarların xarakteri, heç vaxt bu barədə heç nə eşitmədikləri üçün, özləri mühakimə etməli oldular. Nəticə etibarilə onlar belə hesab edirdilər ki, Tanrılar hər şeyi insanların xeyrinə təşkil edir ki, insanlar onlara bağlansınlar və onlara ən yüksək ehtiramları bəxş etsinlər.
• …Bütün yaxşı ehtirasların xarakteri və təbiəti elədir ki, onlarsız keçinə bilmirik və onlar bizə sevgi, arzu və sevgiyə xas olan bütün şeylər qədər yaxındır.

C

• Cahillik bəhanə deyil. Cahillik mübahisə deyil.
• Cəsarəti də, qorxunu da cilovlamaq üçün böyük güc və möhkəm ruh tələb olunur.

D

Deyəsən, siz ağıldan istifadə etmək istəyirsiniz və məndən soruşun: "Mən haradan bilirəm ki, mənim fəlsəfəm dünyada indiyə qədər öyrədilənlər, yaxud öyrədilir və ya bundan sonra da öyrədiləcəklər arasında ən yaxşısıdır?" daha çox haqlı olaraq sizə verə biləcəyim bir sual; çünki mən ən yaxşı fəlsəfəni tapdığımı güman etmirəm, bilirəm ki, mən əsl fəlsəfəni başa düşürəm. Bunu nədən bilirəm deyə soruşsanız, cavab verəcəm: Üçbucağın üç bucağının iki düz bucağa bərabər olduğunu bildiyiniz kimi: bunun kifayət olduğunu, beyni sağlam olan heç kim inkar etməz və kim bizi həqiqət kimi yalan fikirlərlə ruhlandıran pis ruhları xəyal etməyə getmir. Çünki həqiqət özünün də, yalanın da göstəricisidir.

• Deyəsən, siz ağıldan istifadə etmək istəyirsiniz və məndən soruşun: "Mən haradan bilirəm ki, mənim fəlsəfəm dünyada indiyə qədər öyrədilənlər, yaxud öyrədilir və ya bundan sonra da öyrədiləcəklər arasında ən yaxşısıdır?" daha çox haqlı olaraq sizə verə biləcəyim bir sual; çünki mən ən yaxşı fəlsəfəni tapdığımı güman etmirəm, bilirəm ki, mən əsl fəlsəfəni başa düşürəm. Bunu nədən bilirəm deyə soruşsanız, cavab verəcəm: Üçbucağın üç bucağının iki düz bucağa bərabər olduğunu bildiyiniz kimi: bunun kifayət olduğunu, beyni sağlam olan heç kim inkar etməz və kim bizi həqiqət kimi yalan fikirlərlə ruhlandıran pis ruhları xəyal etməyə getmir. Çünki həqiqət özünün də, yalanın da göstəricisidir. Amma siz, nəhayət, ən yaxşı dini, daha doğrusu, inandığınız ən yaxşı insanları tapdığınızı güman edən siz, "onların öyrədənlərin hamısının ən yaxşısı olduğunu bilən siz, indi öyrədirsiniz və ya gələcəkdə başqa dinləri də öyrədəcək. Siz burada və Hindistanda və dünyanın hər yerində tədris olunan qədim və müasir dinlərin hamısını araşdırmısınızmı? Və əgər siz onları lazımi qaydada araşdırmısınızsa, ən yaxşısını seçdiyinizi haradan bilirsiniz? "Səndə olan iman üçün heç bir əsas verə bilmirsən? Amma siz deyəcəksiniz ki, siz Allahın Ruhunun daxili şəhadətinə razısınız, digər insanlar isə pis ruhların hökmdarı tərəfindən tələyə düşüb aldanıblar. Ancaq Roma Kilsəsinin solğun xaricində olanların hamısı, sizin bəyan etdiyinizi eyni hüquqla öz etiqadlarını elan edə bilərlər. Saysız-hesabsız insanların ümumi razılığı və fasiləsiz kilsə ardıcıllığı haqqında əlavə etdiyiniz şeyə gəlincə, bu, fariseylərin çox cəlbedici sözüdür. Onlar Roma fədailərindən heç də az inamsızlıqla öz saysız-hesabsız şahidlərini gətirirlər, onlar da Roma şahidləri kimi eşitdiklərini öz şəxsi təcrübələri kimi inadkarlıqla təkrarlayırlar. Bundan əlavə, onlar öz nəsillərini Adəmə aparırlar. Onlar eyni dərəcədə təkəbbürlə öyünürlər ki, onların kilsəsi xristianların və bütpərəstlərin nifrətinə baxmayaraq, bu günə qədər heç bir təsirə məruz qalmadan davam edir. Onlar hər hansı digər məzhəbdən daha çox antik dövr tərəfindən dəstəklənir. Onlar bir ağızdan öz adət-ənənələrini Allahın özündən aldıqlarını və Allahın yazılı və yazılmamış kəlamını yalnız onlar qoruyub saxladıqlarını deyirlər. Bütün bidətlərin onlardan çıxdığını və onların min illər boyu heç bir müvəqqəti hökmranlıq məhdudiyyəti altında sabit qaldığını, lakin mövhumatlarının yeganə effektivliyi ilə heç kim inkar edə bilməz. Onların danışdıqları möcüzələr min dili yorar. Lakin onların əsas öyünməsi odur ki, hər hansı digər millətdən daha çox şəhidlər sayırlar, bu say öz inancına görə davamlı olaraq əziyyət çəkənlər tərəfindən hər gün artır; Onların öyünmələri də yalan deyil. Mən özüm də başqaları arasında sadiq bir Yəhudadan tanıyırdım, o, alovların arasında, artıq öldüyü güman edilən zaman, ilahini oxumaq üçün səsini qaldırdı: "Ey Allah, Sənə canımı qurban verirəm, ruh" və mahnı oxumaq məhv oldu.
• Düşünürəm ki, insanların çoxu özünü tanımır: insanlar arasında yaşamış hər kəs təcrübə etmişdir ki, onların çoxu yaxşı işlər gördükcə, hətta ondan xəbərsiz olsalar da, o qədər hikmət sahibidirlər ki, kimsə məsləhət vermək istəsə şəxsi təhqir kimi ; əksinə, taleyi pis olarsa, kimə müraciət edəcəklərini bilmirlər, hamıdan məsləhət diləyirlər…

E

• Etiraf etməliyəm ki, hər şeyi Allahın iradəsinə tabe edən və hər şeyin ondan asılı olduğunu düşünənlər həqiqətdən Allahın hər şeyi xoşbəxtlik naminə etdiyini düşünənlərdən daha az yayınırlar. Sonuncular görünür ki, hesab edirlər ki, Allahdan kənarda ondan asılı olmayan, amma yaratdıqlarında ondan bir nümunə kimi istifadə etdiyi və məlum məqsədə can atdığı nə isə bir şey mövcuddur. Bu isə, əlbəttə ki, Allahı qismətə tabe etmək deməkdir. Allah haqqında bu qədər cəfəngiyyat bir fikir ola bilməz. Biz isə deyirik ki, bütün şeylərin varığının , eləcə də onların mahiyyətinin ilk və yeganə səbəbkarı Allahdır.

Ə

• Ən əhəmiyyətli fikirlər ölmək üçün deyil, yaşamaq üçündür.

F

• Fəlsəfə, ümumiləşdirilmiş bir riyaziyyatdır.

G

Görmə, eşitmə, iştirak, arzulama və s. əməllərin Allaha aid edilə biləcəyini və ya hər hansı görkəmli şəkildə Onda mövcud olduğunu inkar etsəm, mənim necə bir Tanrım olduğunu bilmirsən; Güman edirəm ki, siz yuxarıda qeyd olunan xüsusiyyətlərlə izah oluna biləcəyindən daha böyük mükəmməlliyin olmadığına inanırsınız.

• Görmə, eşitmə, iştirak, arzulama və s. əməllərin Allaha aid edilə biləcəyini və ya hər hansı görkəmli şəkildə Onda mövcud olduğunu inkar etsəm, mənim necə bir Tanrım olduğunu bilmirsən; Güman edirəm ki, siz yuxarıda qeyd olunan xüsusiyyətlərlə izah oluna biləcəyindən daha böyük mükəmməlliyin olmadığına inanırsınız.
• Gücüm çatmayan bütün şeylər arasında həqiqəti səmimiyyətlə sevən insanlarla dostluq əlaqəsinə girmək şərəfinə icazə verilməsindən başqa heç nəyi yüksək qiymətləndirmirəm. Çünki inanıram ki, bizim gücümüz çatmayan şeylər dünyada belə insanlardan başqa sakitliklə sevə biləcəyimiz heç bir şey yoxdur.

H

• Heç kim birinci olmaq istəyən, amma ola bilməyən şöhrətpərəst adam qədər yaltaqlıq düşgünü ola bilməz.
• Heç kim özünü alçaldan insanlar qədər həsəd aparmağa meyilli olmur.
• Həqiqət- həm özü, həm də yalan üçün sınaq daşıdır.
• Hər bir insan öz gücünün ölçüsünə görə hüquqa malikdir.
• Hər bir təyin bir inkar etmədir.
• Hər kəsin haqqı gücü qədərdir.
• Hərəkəti bilmək, səbəbi bilməkdən asılıdr.
• Həsəd aparma nifrətdən başqa bir şey deyildir. Çünki, özgəsinin bədbəxtliyi həzz gətirir, xoşbəxtliyi isə narazılıq.
• Həvəslə və istək arasındakı fərq ondadır ki, "istək" daha çox o insanlara aiddir ki, onlar öz həvəslərini dərk edirlər. Ona görə də belə demək olar: istək, dərk edilən həvəsdir.
• Həyatın üzünüzə gülməsini istəyirsinizsə, əvvəlcə ona xoş əhval- ruhiyə bəxş edin.
• Həzz, insanın kiçik mükəmməllikdən böyük mükəmməlliyə keçməsidir.

X

• Xoşbəxtlik- fəzilətə verilən mükafat yox, fəzilətin özüdür və ona görə yox ki, biz öz həvəslərimizi cilovlayarq xoşbəxtlikdən həzz alırıq, ona görə ki, xoşbəxtlikdən həzz almaq bizə ehtiraslarımızı cilovlamaq bacarığını verir.
• Xurafatın yaranmasına, yayılmasına və himayə edilməsinə səbəb qorxudur.

İ

• İnsan ehtirasları məğlub edərək tanrıya yaxınlaşar.
• İnsan ruhuna silahla deyil, məhəbbət və alicənablıqla qalib gəlmək olar.
• İnsanda onun azadlığı haqqında danışmaq, onun köləliyi haqqında danışmaqdan yaxşıdır.
• İnsanı susmağa məcbur etməklə onu öz fikrini dəyişdirməyə məcbur etmək olmaz.
• İnsanın əldə edə biləcəyi ən yüksək fəaliyyət anlamaq üçün öyrənməkdir, çünki anlamaq azad olmaqdır.
• İnsanın mahiyyəti onun arzularında təzahür edir.
• İnsanlar hesab edirlər ki, azaddırlar. Çünki, onlara öz ehtiraslarına tabe olmağa icazə verilmişdir. Onlar qanunlara görə yaşamağa məcbur ediləndə isə elə düşünürlər ki, öz hüquqlarından imtina edirlər.
• İnsanlar üçün hər şeydən faydalı dostluğu möhkəmləndirən şeyləri etməkdir.
• İnsanların ehtirasları və düzgün həyat tərzi haqqında yazanların əksəriyyəti sanki təbiətin ümumi qanunlarına tabe olan təbii şeylərdən deyil, təbiətdən kənar şeylərdən danışırlar. Əslində, görünən odur ki, insan təbiətdəki dövlət kimi qəbul edilir. Çünki onlar inanırlar ki, insan təbiətin nizamını izləməkdənsə pozur və onun öz əməlləri üzərində mütləq qüdrət sahibidir və onu özündən başqa heç nə müəyyənləşdirmir. Onda insanın çarəsizliyinin, dəyanətinin səbəbini təbiətin ümumi gücünə deyil, insan təbiətinin hansısa qüsuruna bağlayırlar və buna görə də onlara gileylənir, gülür, nifrət edilir və ya — və bu, ən çox belə olur — lənətlənir; və insan ruhunun acizliyinə xüsusi bəlağət və kəskinliklə hücum etməyi bacaran.

K

• Kabuslar haqqında üçbucaq və ya dairə haqqında olduğu kimi aydın təsəvvürüm olsaydı, onların Allah tərəfindən yaradıldığını təsdiqləməkdən heç cür çəkinməzdim; lakin onlar haqqında mənim malik olduğum ideya eynilə mənim təxəyyülümün arpiya, qrifon, hidra və s. formasında yaratdığı ideyalara bənzədiyinə görə, mən onları xəyallardan başqa bir şey hesab edə bilmərəm ki, onlar da Allahdan tamamilə fərqlənməyənlər qədər Allahdan tamamilə fərqlənirlər.
• Kim ki, hər şeyi yalmız qanun gücünə nizama salmaq istəyir — qüsurları düzəltməkdən daha çox qüsur doğurur.
• Kədər insanı kamillik zirvəsindən endirir.
• Kədər- yaddaşda saxlanılan, eyni zamanda yaddaşın məhdudlaşdırdığı arzu olunan şeylərin mövcudluğunu istisna edən başqa şeylərə malik olmaq istəyi, yaxud həvəsidir.

Q

• Qaliblərin yaraları tez sağalır.
• Qəlblər silahla deyil, sevgi ilə fəth edilir.
• Qısqanclıq, əldə ediləndən təkbaşına həzz almağın və onu əldə saxlamağın qayğısını çəkməkdir.
• Qorxu elə bir səbəbdir ki, onun sayəsində mövhumat meydana gəlir, yaşayır və qorunur.
• Qorxu — iradənin zəifliyi nəticəsində yaranır.
• Qorxu, ruhun gücsüzlüyündən yaranır.
• Qorxu ümidsiz, ümid qorxusuz olmaz.

M

• Məqsəd haqqında nəzəriyyə təbiəti tamamilə təhrif edir. O, səbəbi həqiqətən təşkil edən şeyə hərəkət kimi baxır və əksinə. Daha sonra, o, təbiətcə əvvəl gələni sonrakı, yüksək və mükəmməl olanı isə qeyri-mükəmməl edir. Əslində isə, birbaşa Allah tərəfindən edilən hərəkət ən mükəmməldir və nəyinsə baş verməsi üçün səbəb nə qədər çox olarsa, hərəkət bir o qədər qeyri-mükəmməl olar. Əgər Allah yaratdığı bütün şeyləri öz məqsədinə çatmaq üçün edərsə, o zaman birinci şeylərə görə yaradılan sonuncu şeylər bütün başqa şeyləri üstələyərdi. Daha sonra, bu nəzəriyyə Allahın mükəmməlliyini məhv edir. Çünki, əgər Allah yaratdığını hansısa bir məqsəd üçün edirsə, deməli o, malik olmadığı həmin bu məqsədə can atır. Baxmayraq ki, ilahiyyatçılar və metafiziklər ehtiyacdan doğan məqsədlə bənzətmə məqsədini fərqləndirsələr də, onlar etiraf edirlər ki, Allah hər şeyi şeylərə görə yox, özü üçün yaradıb. Çünki, şeylər yaradılmamışdan qabaq Allahdan başqa heç nəyi ifadə edə bilməzlər. Deməli, onlar razılaşmalıdırlar ki, Allah vasitə hazırlamaq istədiyi şeydən məhrumdur.
• Məqsədim sözlərin mənasını deyil, əşyaların mahiyyətini izah etməkdir.
• Məlumatsızlıq bəhanə edilə bilməz.
• Mən Allahı bütün şeylərin transsendent (transsendent- idealist fəlsəfədə: təcrübə xaricində olan, dərk edilə bilməyən) yox, immanent (immanent- fəlsəfədə: bir şeyin və ya hadisənin öz təbiətinə xas olan; daxili) səbəbi hesab edirəm. Mən Pavellə birlikdə, ola bilsin ki, bütün qədim filosoflarla birlikdə təsdiq edirəm ki, hər şey Allahın özündədir və Allahda hərəkət edir… Ancaq, əgər bəziləri " Teoloji-siyasi traktakt" ın Allahın və təbiətin (bu adlar altında müəyyən kütləni, yaxud maddi materiyanı başa düşürlər) mahiyyətcə eyni şey olmasına əsaslanmasını düşünürlərsə, onlar tamamilə səhv edirlər ("Oldenburqa məktub"-1675-ci il, noyabr-dekabr).
• Mən anladım ki, mənim qorxduğum, eləcə də məndən qorxan bütün şeylər düşüncəmə təsir etdikləri qədər yaxşı və ya pis olurlar.
• Mən din və mövhumat arasında bu əsas fərqi qoyuram ki, ikincisi cəhalət, birincisi bilik üzərində qurulur ; Mən hesab edirəm ki, xristianların imanla, xeyriyyəçiliklə və ya Müqəddəs Ruhun digər meyvələri ilə deyil, yalnız öz fikirləri ilə deyil, öz iddialarını müdafiə etdikləri üçün dünyanın qalan hissəsindən fərqlənmələrinin səbəbi budur, hər kəs kimi, möcüzələrlə, yəni cəhalətlə, bütün pisliklərin mənbəyi olan; beləliklə, onlar doğru ola biləcək bir imanı xurafa çevirirlər.
• Mən sülhü pozmadan fəlsəfəni necə öyrədəcəyimi bilmirəm.
• Müəyyən bir işi yerinə yetirə bilmədiyinizi düşünən andan onun yerinə yetirilməsi sizin üçün mümkün deyil.

N

• Nüfuzlu və mənsəbli şəxsə istinad etmək hələ sübut deyil.

R

• Ruha silahla yox, sevgi və comərdlikdə qalib gəlmək olar.

S

• Sevgi nə qədər böyük olsa, kədəri də bir o qədər böyük olacaq.
• Son dərəcə məğrurluq, yaxud alçalma, son dərəcə özünü tanımamaqdır.
• Sülh müharibənin olmamasından yox, möhkəm ruhdan irəli gələn fəzilətdən yaranır.

Ş

• Şey ona görə həqiqliyini itirmir ki, çoxları tərəfindən qəbul edilməyib.
• Şöhrətpərəstlik söhrətin həddindən artıq istənilməsidir.

T

Tərif, əgər onu mükəmməl adlandırmaq lazımdırsa, bir şeyin mahiyyətini izah etməli və onun xüsusiyyətlərindən heç birini əvəz etməməyə diqqət etməlidir. Mənanı izah etmək üçün, başqalarının səhvlərini ifşa etmək istəyini göstərən bir nümunə götürmədən, tərifi az olan mücərrəd bir şeyin halını seçəcəyəm. Belə bir dairədir. Əgər çevrə mərkəzdən çevrəyə çəkilmiş bütün düz xətlər bərabər olan bir fiqur kimi təyin edilərsə, hər kəs belə bir tərifin heç də çevrənin mahiyyətini deyil, yalnız onun xassələrindən birini izah etdiyini görə bilər.

• Təbiətdə "pis" olaraq xarakterizə edilə biləcək heç bir hadisə olmaz.
• Təbiətə zidd olan hər şey həm də ağıla ziddir, ağla zidd olan hər şey absurddur və buna görə də rədd edilməlidir.
• Təcrübə çox vaxt bizə sübut edir ki, insanların ən az hakim olduğu şey dilləridir.
• Tərif, əgər onu mükəmməl adlandırmaq lazımdırsa, bir şeyin mahiyyətini izah etməli və onun xüsusiyyətlərindən heç birini əvəz etməməyə diqqət etməlidir. Mənanı izah etmək üçün, başqalarının səhvlərini ifşa etmək istəyini göstərən bir nümunə götürmədən, tərifi az olan mücərrəd bir şeyin halını seçəcəyəm. Belə bir dairədir. Əgər çevrə mərkəzdən çevrəyə çəkilmiş bütün düz xətlər bərabər olan bir fiqur kimi təyin edilərsə, hər kəs belə bir tərifin heç də çevrənin mahiyyətini deyil, yalnız onun xassələrindən birini izah etdiyini görə bilər. Baxmayaraq ki, dediyim kimi, fiqurlar və digər abstraksiyalar üçün bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur, fiziki varlıqlar və reallıqlar üçün bu, böyük əhəmiyyət kəsb edir, çünki şeylərin mahiyyəti məlum olmadığı müddətcə onların xüsusiyyətləri dərk olunmur. Əgər sonuncu keçərsə,

Y

• Yalançı dindarlıqdan irəi gələn hər şey qorxaq ruhun fantaziyasından və sayıqlamalarından başqa bir şey deyildir.
• Yalnız qalanda kiminlə qaldığını dəqiq bilməlisən.
• Yanlış izah edilməməsi üçün heç nəyi dəqiqliklə demək mümkün deyil.
• Yarış, bizə görünən şeylərin təsiri altında yaranmış bir şeyi bizim, eləcə də başqalarının istəməsidir.
• Yaşamaq üçün nə qədər çox mübarizə aparırsansa, bir o qədər az yaşayırsan. Nə etdiyinizə əmin olmağınız fikrini tərk edin. Bunun əvəzinə içinizdəki gerçək olana təslim olun, çünki yalnız bu əmindir… sən hər şeydən üstünsən.

Mənbə

Xəzinə. Bakı: 1997