Bir sənətkar özünü müstəqil mənəvi dünyanın yaradıcısı kimi görür; o, bu dünyanı yaratmaq, onu insanlarla təmin etmək və onun üçün hərtərəfli məsuliyyət daşımaq vəzifəsini çiyinlərinə qaldırır; amma onun altında əzilir, çünki fani bir dahi belə bir yükü daşımağa qadir deyil. Necə ki, insan ümumilikdə özünü varlığın mərkəzi elan edərək, tarazlaşdırılmış mənəvi sistem yaratmağa müvəffəq olmayıb. Əgər ona bədbəxtlik gəlsə, o, günahı dünyanın əsrlər boyu davam edən disharmoniyasına, bugünkü parçalanmış ruhun mürəkkəbliyinə və ya ictimaiyyətin axmaqlığına atır. Başqa bir rəssam, yuxarıda daha yüksək bir gücü tanıyaraq, Allah cənnətinin altında təvazökar bir şagird kimi məmnuniyyətlə çalışır; o zaman yazılan və ya çəkilən hər şeyə, onun işini dərk edən ruhlara görə onun məsuliyyəti həmişəkindən daha tələbkardır. Amma bunun müqabilində bu dünyanı yaradan deyil, onu idarə edən də deyil, onun əsaslarına şübhə yoxdur; Sənətkar sadəcə olaraq dünyanın harmoniyasını, ona bəşəriyyətin töhfəsinin gözəllik və çirkinliyini başqalarından daha dərindən dərk etməli və bunu öz həmkarlarına kəskin şəkildə çatdırmalıdır. Bədbəxtlikdə və hətta varlığın dərinliklərində - yoxsulluqda, həbsxanada, xəstəlikdə - sabit harmoniya hissi onu heç vaxt tərk etmir. Ancaq sənətin bütün irrasionallığı, onun göz qamaşdıran dönüşləri, gözlənilməz kəşfləri, insana sarsıdıcı təsiri - onlar çox sehrlə doludur ki, bu sənətkarın dünyaya baxışı, bədii konsepsiyası və ya layiq olmayan əsərinin işi ilə yorulmaq olmaz. Aleksandr Soljenitsın
Bu dəyər miqyasını kim və necə əlaqələndirəcək? Bəşəriyyət üçün yaxşı və pis əməllər, dözülməz olanlar üçün bu gün fərqləndirilən bir şərh sistemini kim yaradacaq? Bəşəriyyətə nəyin həqiqətən ağır və dözülməz olduğunu və dərini yalnız yerli olaraq nəyin otardığını kim izah edəcək? Kim qəzəbi daha yaxın olana yox, ən dəhşətlisinə yönəldər? Kim belə bir anlayışı öz insan təcrübəsinin hüdudlarından kənara köçürməyə müvəffəq ola bilər? Başqalarının uzaq sevincini və kədərini, özünün heç vaxt yaşamadığı ölçüləri və aldatmaları dərk etməyi fanat, inadkar bir insan məxluquna təlqin etməyə kim müvəffəq ola bilər? Təbliğat, məhdudiyyət, elmi sübut - hamısı faydasızdır. Ancaq xoşbəxtlikdən dünyamızda belə bir vasitə var! Yəni sənətdir. Yəni ədəbiyyatdır. Onlar bir möcüzə göstərə bilərlər: insanın yalnız şəxsi təcrübədən öyrənmək kimi zərərli xüsusiyyətinə qalib gələ bilərlər ki, başqa insanların təcrübəsi ondan əbəs yerə keçsin. İnsandan insana, Yerdəki qısa sehrini başa vurduqca, sənət bütün yükləri, rəngləri, həyat şirəsi ilə tanış olmayan, ömürlük təcrübənin bütün ağırlığını köçürür; o, naməlum bir təcrübəni bədəndə canlandırır və ona özümüz kimi sahib olmağımıza imkan verir. Və daha çox, daha çox; həm ölkə, həm də bütün qitələr bir-birinin səhvlərini əsrlərlə davam edə biləcək vaxt fasilələri ilə təkrarlayır. Onda düşünmək olardı ki, hər şey çox aydın olacaq! Amma yox; bəzi xalqların artıq yaşadıqları, nəzərdən keçirdikləri və rədd etdikləri birdən-birə başqaları tərəfindən ən son söz olaraq kəşf edilir. Yenə də özümüzün heç vaxt yaşamadığımız təcrübənin yeganə əvəzedicisi incəsənət, ədəbiyyatdır. Onlar gözəl bir qabiliyyətə malikdirlər: dil, adət, sosial quruluş fərqlərindən kənarda, bir xalqın həyat təcrübəsini digərinə çatdıra bilirlər. Təcrübəsiz bir xalqa onilliklər boyu davam edən sərt milli sınaqları çatdıra bilər, ən yaxşı halda bütün bir xalqı lazımsız, ya səhv, hətta fəlakətli kursdan xilas edə, bununla da bəşər tarixinin döngələrini cilovlaya bilərlər. Aleksandr Soljenitsın
Elm adamlarının inkişafı pillə-pillə, sənət adamlarının inkişafı isə birdən-birə və ani baş verir. Viktor Hüqo
Elm – beyini, sənət – ürəyi, din – ruhu qidalandırır. Əbu Turxan
Eyni sənət bizə eyni şeylərin məlumatını verməli başqa bir sənət ayrı bir sənət olduğuna görə eyni şeylərin deyil başqa şeylərin məlumatını verməlidir. Platon
Fəzilət öyrənilməli və öyrənilə bilən, ancaq taleyi qəribə bir sənətə çevrildi: digər sənətlər inkişaf etdirilərkən və bir nəsil digər nəsildən öyrənildiyi halda, yalnız əxlaq nəzərə çarpacaq dərəcədə artmadı və burada ortaya çıxdı hər kəs yenidən öyrənməyə məcbur olur və əvvəlki nəsillərin təcrübəsindən istifadə edə bilmir. Georq Vilhelm Fridrix Hegel
Yeni söz demək o qədər də asan iş deyil. Yüz illərdən bəri yaranan sənət aləminə nəzər saldıqda adama elə gəlir ki, hər şeydən yazılmış, hər söz deyilmişdir. Lakin sənət xəzinəsinə baş vurduqda əl dəyməmiş, ələ gəlməsi çox çətin olan nə qədər cəvahirat görürsən. Əsl məsələ bu xəzinənin yolunu bilmək, onun açarını ələ keçirməkdir.[1]
